Het 75-jarige bestaan van de
n.v. Kon. Nederl. Petroleum Maatschappij
Op 16 juni j.l. vierde zij haar 75-jarig bestaan en zij heeft wat de jubilea betreft déveine
gehad, want het 25-jarig jubileum 16 Juni 1915 viel midden in de eerste wereldoorlog en
dus werd er geen feest gevierd. Het 50-jarig viel op een nog veel droeviger datum, want
op 16 Juni 1940 was Nederland reeds een maand door de Duitsers bezet, en was de zetel
der Maatschappij sinds 10 Mei 1940 naar Curagao verplaatst en aan enige feestelijke
herdenking dacht men niet.
Eerst de 60-jarige herdenking werd enigs
zins tot een feestelijke gebeurtenis gepro
clameerd, niet het minst door de uitgifte
van het boek, samengesteld door Prof. Dr.
F. C. Gerretson en wie dit boek opslaat
is altijd weer verrast en geboeid.
Opgericht op 16 Juni 1890 met een conces
sie die Aelko Jansz Zijlker had verkregen
van de vorst van Langkat en zijn rijksgro
ten, met een maatschappelijk kapitaal van
f 300.000,waarvan 100.000,aan het
publiek werd uitgegeven, dacht de jonge
vennootschap, ook al had zij de 'zedelijke
steun' verkregen van Koning Willem III, die
haar het predicaat 'Koninklijke' schonk,
heus niet te zullen opgroeien tot een maat
schappij van wereldreputatie en de wereld
omspannende werkzaamheden.
De oorspronkelijke ingebrachte concessie
zou op 8 Augustus 1958 een einde nemen.
Dat de zaken een andere keer zouden ne
men liet zich al spoedig bevroeden toen
Jean Batiste August Kesseler in 1892 de
leiding overnam van de eerste Directeur J.
A. de Gelder. Van af het moment dat hij
directeur werd, bleek hij de bezielende lei
der te zijn die de jonge maatschappij nodig
had. In 1897 werd het kapitaal vergroot tot
5 miljoen en de nieuwe aandelen konden
worden uitgegeven tegen de koers van 390
de raffinage capaciteit kon worden uit
gebreid, een eigen tankvloot en tankinstal
laties kon worden gebouwd en een dividend
van 52% kon worden uitgekeerd. De aande
len liepen op tot 850%, doch een grote te
rugslag vond plaats, toen de productie
plotseling zeer sterk achteruitliep.
Door het creëren van preferente aandelen,
konden aanslagen van buitenlandse concur
renten worden verijdeld.
Half December 1900, op weg van Indië
naar Nederland overleed Kesseler, slechts
46 jaar oud. Hij werd opgevolgd door Au
gust B. Kesseler Sr. Dank zij hem zijn de
moeilijkheden in de beginjaren glansrijk
doorstaan, en Henri Wilhelm August Deter-
ding kon van 1901 tot eind '36 vol verwach
ting de leiding op zich nemen. Deze ver
wachtingen werden ten volle verwezenlijkt
en zelfs verre overtroffen toen hij in '36
als directeur-generaal aftrad! Toen hij af
trad vertoonde de maatschappij een voor
spoed, bloei en grootheid als nog nimmer
een Nederlands vennootschap sinds de da
gen van de Gouden Eeuw heeft te zien ge
geven. Zijn invloed bleef tot het einde over
heersend. Reeds dadelijk had hij een uitste
kend medewerker in Jhr. Ir. H. Loudon.
Naast Loudon zien wij vele andere bekende
persoonlijkheden als gewaardeerde mede
arbeiders, zoals: Mr. A. J. Cohen Stuart,
die 15 jaar lang als directeur de belangen
van de Koninklijke diende, later een man
als H. Colijn, Ir. J. E. F. de Kok, die Deter-
ding zou opvolgen als Directeur-Generaal.
Dr. J. Th. van Erb, een geoloog van grote
reputatie, Mr. Aug. Philips, een jurist. Zij
streefden van de aanvang af naar samen
werking met andere petroleum maatschap
pijen die in Nederl. Indië werkten: de Tara-
kan, de Sumatra-Palembang, de Moesi llir,
de Moeara Enim, de Dordtsche en last but
not least de Nederl. Indische Industrie-
Handel-Maatschappij. Het kapitaal van deze
laatste onderneming was geheel in handen
van de "Shell Transport Trading Co. Ltd
te London, die toebehoorde aan de firma
M. Samuel Co. Deze firma, die oorspron
kelijk allerlei artikelen uit het Oosten im
porteerde, o.a. schelpen (waarmede zij
doosjes en andere snuisterijen versierde),
had de 'de schelp' als handelsmerk geko
zen, weinig vermoedend dat deze 'Shell'
nog eens klank en wereldfaam zou krijgen.
Het contact met de Ned. Industrie Handel
maatschappij waarin de olieconcessies der
Samuels op Borneo waren ingebracht en
waaruit eens het Balikpapan van voor de
wereldoorlog zou groeien, leidde in 1907
tot de beroemde alliantie tussen Koninklijke
met de Shellgroep, die tot de dag van he
den zo is gebleven. De Koninklijke en Shell
bleven twee afzonderlijke maatschappijen,
een Nederlandse en een Britse, doch zij
participeerden in de verhouding 60-40 in
de nieuw opgerichte N.V. De Bataafse Pe
troleum Maatschappij, die zou exploreren
en exploiteren en de Anglo-Saxon Petro
leum Company, Ltd. die zou vervoeren.
In 1922 werden de door de groep verwor
ven Amerikaanse belangen geconcentreerd
in de Shell Union Oil Corporation, onder
wier leiders wij ook de latere Directeur
der Koninklijke, Mr. J. C. van Panthaleon,
baron van Eek, aantreffen. In Venezuela
doet de groep reeds in 1912 haar intrede;
in 1915 wordt besloten tot middelpunt voor
de verwerking en verscheping van de olie
uit Venezuela het eiland Curagao te kiezen;
de raffinaderij aldaar, de grootste der we
reld, werd 23 Mei 1918 in bedrijf gesteld.
Ook leed is de Koninklijke niet bespaard.
De grote Russische bezittingen werden zon
der enige vergoeding na de 1e wereldoor
log geconfisqueerd. Ook de Rumeense olie-
gebieden werden voor de Groep gesloten.
De nationalisering in 1938 van de oliebe-
langen in Mexico bracht de Koninklijke -
ondanks de toegekende schadevergoeding,
die reeds gedeeltelijk is betaald - een nieu
we slag toe. De laatste wereldoorlog eiste
van de maatschappij wel een zeer hoge
tol: allereerst, aan trouw personeel te land
en te water, maar ook aan schepen, instal
laties, fabrieken en terreinen.
Doch nog is het oorlogsgeweld niet be
daard of de wederopbouw wordt voorbe
reid, ondanks het tekort aan mensen, aan
gegevens en aan materialen. Het geplaatste
kapitaal wordt in 1946 en in 1948 uitgebreid
en belangrijke bedragen worden geleend
om de enorme plannen voor rehabilitatie,
uitbreiding en nieuwbouw tot uitvoering te
brengen.
In Venezuela wordt een zeer moderne raf
finaderij te Punta Cardon gebouwd, in En
geland verrijzen twee nieuwe raffinaderijen,
Pernis wordt opgebouwd en uitgebreid, Ba
likpapan herbouwd, de raffinaderij te Pla-
djoe uitgebreid tot ver boven de vooroorlog
se capaciteit. Ook de vloot wordt tot ver
boven de voor-oorlogse tonnage uitgebreid.
In 1947 wordt de N.V. Nederlandse Aard
olie Maatschappij opgericht, aan welke in
1948 de concessie "Schoonebeek" is ver
leend, die veelbelovende productiecijfers
vertoont. De Chemische producten krijgen
steeds meer betekenis en tal van chemische
fabrieken worden aan de bestaande toege
voegd. Een contract op lange termijn wordt
gesloten met Kuwait.
Alles tezamen genomen mag zonder zelfver
heffing bij het 60-jarig bestaan der Konink
lijke worden getuigd, dat de Koninklijke
/Shell in de olie-industrie een vooraan
staande plaats heeft veroverd en gehand
haafd, dat haar naam en producten over
al ter wereld waar een 'ijzeren gordijn' de
toegang niet verhindert, met ere worden
genoemd en verhandeld, dat haar schepen
alle zeeën bevaren en dat zij in bijna alle
producerende landen een factor van bete
kenis is.
Productie Kon./Shell Wereld
1907/10 1 a 2 millioen Kgt 35 a 45 mill.
1930 24 Kgt 200
1949 46,5-8,3*),, Kgt 486
1964 128 -38,5*),, Kgt 1475
Verkregen uit lange contracten is dus
geen eigen olie.
Wij hopen dat in de toekomst het de Ko
ninklijke even goed zal gaan als thans en
de samenwerking met de Shell zal worden
bestendigd tot in lengte van dagen.
De rol van de groep zal zich nog verder
uitbreiden en een zeer belangrijke rol spe
len in de toekomstige welvaartsgroei in de
wereld. J.C.H.
22
