Achter de schermen van „Patekoan"
Martha
Zeker hebben vele lezers als tawanan een korte tijd doorgebracht in de Chinese school
aan Patekoan te Djakarta. Toch is aan dit betrekkelijk kleine "doorgangskamp" een zee
van bijzonder onprettige ervaringen overgehouden. Want hier waren de Jappen zo mogelijk
nog strenger dan elders.
Het eten was slecht en in omgekeerde
verhouding slaag royaall Vanuit het Ja
panse gezichtspunt was dit begrijpelijk.
Want in deze Indo-Chinese gemeenschap
konden contacten met de buitenwereld het
gevaarlijkst worden. Hier waren de knapste
smokkelaars en hier waren de mensen met
de verste vrije contacten. Vooral op smok
kelbriefjes (in en uit) was de controle ui
terst scherp.
Op dit terrein zullen sommigen zich mis
schien de naam "Martha" herinneren, een
meisje dat de meeste tawanans nooit gezien
hebben, maar dat als een "reddende engel"
om het kamp waarde en menig contact tot
stand heeft gebracht met letterlijk de inzet
van haar leven.
Wie is Martha?
Martha is de Indo-Chinese vrouw The Tai
Giok, nu 43 jaar oud en nog steeds een
blootvoetige zwerfster langs Djakarta's stra
ten zoals ze haar leven lang geweest is.
Als kind al wilde ze nooit naar school, liep
vaak van huis weg en bleef dan dagen,
weken lang zoek. Het grote Djakarta slokte
het kleine meisje volledig op en dat vond
ze prachtig. Geen school, geen studie was
zo mooi en zo boeiend als het leven zelf.
De serieuze en vrij welgestelde ouders
probeerden van alles om hun dochter in het
gareel te houden, maar Martha was nu een
maal een zigeunermeisje 24 karaat en liever
sliep ze ergens op straat in een lege kist
en met een lege maag, in een vies jurkje
en tussen straathonden en katten dan thuis
te zijn en op te groeien als een net, deugd
zaam meisje.
De oorlog was voor haar één geweldige
kermisachtige sensatie. De hele wereld lag
ondersteboven. Dure meneren liepen in sol
datenjassen, wonderlijke jonge kerels uit
vreemde landen wandelden door Djakarta's
straten: Amerikanen, Britten, Australiërs.
Martha was verliefd op allemaal. Tot twee
maal toe heeft ze tijdens de oorlog een
langdurige verhouding met zo'n buitenlan
der gehad, een Texasser of een Mexicaan,
precies weet ze het niet meer. Uit deze
verbintenis zijn twee kinderen geboren, Di
ana en "John Wayne". Diana heet werke
lijk zo, maar John Wayne heeft een Chinese
naam. Maar het is een breedgeschouderde,
forse knaap die het vertikte om van het dak
naar beneden te komen om gefotografeerd
te worden, aangezien hij aan het "adoe
lajangan" was. Diana is honderd procent
het tegenbeeld van Martha. Ze is huiselijk
en ambitieus. Ze heeft pianolessen en
speelt klassieke muziek. Ze is bijzonder in
telligent en studeert flink.
Dat is dat.
En Martha? Martha had in haar straatle
ven geleerd zich te ontfermen over de ver
drukten en ellendigen. Toen dus onze jon
gens knijp zaten in de Chin Ming Hui school
en gebrek leden en contact zochten met
de buitenwereld, was Martha present om
Martha
te helpen. Zelfs toen in de gangetjes achter
de school geen mens meer durfde te komen
omdat de Japanse schildwachten letterlijk
iedereen met bamboes en geweerkolven
tuchtigden, was Martha er te vinden.
Ze wachtte onder de ventilatie-openingen
van de blinde muren of er briefjes uit zou
den vallen. En door die gaten gooide ze
andere briefjes naar binnen en soms ook
eten. Of hoorde ze mondelinge boodschap
pen aan: "Martha, mijn vrouw woont in
Laan Menu, Mèstèr. Doe haar mijn groeten
en zeg dat het goed gaat met Pappie..." En
Martha liep zoals ze nog nooit van haar
leven gelopen had. Helemaal naar Mèstèr,
naar de Goentoerweg, naar de Struiswijk
straat...om ongelezen briefjes te brengen
van ongeziene mannen naar onbekende
vrouwen.
Op een dag was de maat vol bij de Kem-
petai. Martha werd gepakt en zou onthoofd
worden. De rode vlag ging op voor de ge
vangenis Glodok om de gemeenschap te
De zijmuur van de school op Patekoan met de
briefjes gesmokkeld werden.
verkondigen dat een executie zou plaats
hebben. Gratieverzoeken werden afgewe
zen. Intussen werd de arme Martha op de
meest onvoorstelbare wijze gemarteld en
getuchtigd om haar te dwingen te verraden
voor wie ze briefjes gesmokkeld had. Mar
tha zweeg. De laatste nacht lagen haar
moeder en grootmoeder op hun knieën voor
de wacht ,tot de dageraad aanbrak en het
vonnis voltrokken zou worden.
Martha werd in vrijheid gesteld. Ze be
gon trouwens toch al raar te doen de laat
ste dagen. Te veel op het hoofd geslagen?
Martha is sinds die tijd inderdaad "een
beetje kiedewiet" gebleven. Ze kwam wel
iswaar niet meer bij de school, maar ze
zwierf nog harder dan vroeger.
Ze zwerft nog steeds. Nog steeds op
blote voeten, nog steeds zonder de minste
behoefte aan welke hulp ook. "Martha heeft
geen geld nodig", pocht ze. "Martha kan
drie dagen achtereen leven zonder te eten,
Oom Tjalie!" "Nou nou, Martha, daar zie
je niet naar uit! Hoe kom je toch altijd
weer aan eten?" "O, er zijn toch veel men
sen op de wereld, die altijd wat over heb
ben? Martha komt niets te kort!" "Kan ik
je ergens mee helpen?" "Natuurlijk, Oom
Tjalie, geef mij geld!" "Lo! Ik dacht dat je
geen geld nodig had! Hoeveel wil je heb
ben?" "Lima riboe! Sepoeloeh riboe!" "Ben
je gek! Wat moet je met dat geld doen!"
"Er is een arme Indo familie, Oom Tjalie.
Ze wonen daar en daar. Ajo, kom toch mee
om ze te helpen. Als je die kinderen ziet..."
Martha is meestal onvindbaar, maar als
ze me ziet, klampt ze me ook altijd aan:
"Mintah toeloeng dong, Oom Tjalie, ga mee.
Ga mee..." "Het kan niet zo, Martha, dit
moet breder opgezet worden en gezonder.
Oom Tjalie komt straks wel terug om wer
kelijk goed aan te pakken..." Ze gelooft
me maar half. Zoveel mensen zeggen dat
ze terug zullen komen en ze komen nooit
terug!
Lees verder volgende pag.
ventilatiesleuven in de muren, waardoorheen de
Diana
11
