BRIEVEN VAN TIJD EN RUIMTE
ik ik ik
HET GELUK VAN DE MELANCHOLIE
"Dat praten van jullie Indische mensen over
dingen die voorgoed voorbij zijn, doet zo on
uitsprekelijk droevig aan, zelfs al praten en
lachen jullie om vrolijke herinneringen. Het
onderscheidt jullie op een opvallende manier
van niet-lndische mensen. Wij hebben onze
zwarte buien ook wel, maar we zetten ons er
veel gemakkelijker overheen...Er hangt over
heel jullie groep, ook niet-abonnees van Tong
Tong en echte Hollanders die maar kort in
lndi'ê geweest zijn, een waas van melancholie
die me begaan maakt met jullie lot...Dit wordt
nog verergerd omdat we niet met jullie kun
nen mee praten, waardoor een isolementspo
sitie ontstaat, die evenzeer treurig aandoet.
Als van een leerling in een klas die anders is
dan anderen en daarom altijd alleen is. PP ant
jullie doen niet mee, nietwaar? Je hebt het
vaak genoeg vastgesteld in Tong Tong en het
is juist. Op politiek, sociaal, religieus, cultu
reel terrein waar zoveel vibrerend, dynamisch,
gericht gemeenschapsleven is, ontbreekt de In
dischman op opvallende wijze (al veroordeel
ik dit NIET en kijk er NIET op neer).
Het verstoort alleen in zekere zin de harmonie
net als in het beeld van de klas alle jongens
haasje-over spelen en één zit te dromen
Melancholie. Ik heb het woord speciaal
moeten opzoeken in het woordenboek, en
vond: zwartgalligheid, zwaarmoedigheid,
droefgeestigheid. Het woord stamt van me-
las zwart en chole gal.
Zouden tropenmensen inderdaad meer
zwarte gal hebben dan Noord-Europeanen?
Voor zover ik weet, is dit (nog) niet weten
schappelijk aangetoond. Als het aangetoond
zóu worden, zal toch ook nog aangetoond
moeten worden welke invloed zwarte gal
heeft op de psyche En als dat ook is aan
getoond zal nog over moeten blijven een
onderzoek van wat melancholie IS.
Aangezien voor zover ik weet het me
disch, chemisch en psychiatrisch onderzoek
zo ver nog niet zijn, maar wij Indische men
sen desondanks toch maar 'opgescheept"
zitten met onze melancholie, die wij dus
als dagelijks bezit met ons mee voeren, is
een onderzoek van deze geestestoestand
"zonder gal-onderzoek" toch wel de moei
te waard.
Op de eerste plaats dan moet ik vast
stellen dat voor zover wij op niet-lndische
mensen een melancholische indruk maken,
wij ons er in elk geval niet van bewust zijn.
Verder: deze inderdaad aanwezige geestes
toestand wordt door ons per sé niet erva
ren als droefgeestig of somber. Al zijn er
natuurlijk verdrietige terreinen waarop we
ons met onze geest soms óók bewegen,
ook de briefschrijver stelt vast dat deze
"melancholie" ook aanwezig is in onze vro
lijke momenten. Blijkbaar gaat de melan
cholie dus veel verder dan tot de droefheid
alleen, m.a.w. het gevoel dat bij ons me
lancholie genoemd wordt, wordt niet gedekt
door de woordenboekvertalingen.
Misschien leren wij het begrip "Indische
melancholie" of "Tropische melancholie"
Op een onverklaarbare manier doen jullie me
vaak denken aan tropische dieren in een die
rentuinJullie literatuur hierin ben ik hel
ten volle met je eens: er is absoluut sprake
van een aparte Indische literatuur met een
uitgesproken eigen stijl en gedachtenwereld)
vind ik hetzelfde terug: Couperus' "Van Oude
Menschen DE DINGEN DIE VOORBIJ
GAAN..." en ivaarin de puntjes koelbloedig
vastleggen dal de dingen NOOIT voorbijgaan.
Ik ken geen enkele Hollandse schrijver met
zo'n ondefinieerbare en toch evidente tragische
ondertoon als Maria Dermoüt en Rini Carpen-
tier Alting. En zelfs "Tjies" en "Tjoek" geven
met hun SHORT stories de impressie van
EINDELOOS "dwalen in de nacht"waarbij
de ervaringen zelf geen waarde hebben, alleen
de stemming van de schrijver, die al mat staat
voordat hij begint te schakenIs dit wat C.
Lévi-Strauss bedoelt met "Het Trieste van de
Tropen"? Iets wat ik ook beluister in b.v. de
muziek van Hawaii en in de fado s van Por
tugal? Is de mens van de Tropen "geboren
melancholisch" en zo ja, wat is dit soort me
lancholie? Uit een privé brief van
een HEEL GOEDE VRIEND
beter kennen als wij de waarnemingen en
supposities van de briefschrijver stuk voor
stuk onderzoeken.
A. De leerling doet niet mee met de an
dere kinderen en maakt daardoor een "zie
lige indruk". Dat is waar. De combinatie
"zielige" en "indruk" is echter alleen op
pervlakkig. Want (de werkelijke 'zielepo-
ten" uitgesloten), IS de leerling die niet
meedoet, wel zielig? Direct zien we in dat
dit niet zo is, en zelfs dat de jongen die
niet meedoet, met zijn gedachten en dro
men wel eens veel gelukkiger zou kunnen
zijn dan de ravottende massa. We zouden
hem zelfs positief ONgelukkig maken als
we hem "vrolijk lieten meedoen". Daarvoor
hoeft men geen "tropische melancholie" te
hebben. Leo Vroman b.v. heeft geloof ik
nooit meegedaan met razendleuke spelle
tjes, boeiende wedstrijden, uitgaanspartijen
en zo, maar wie hem kent, zijn gedichten,
en zijn tekenwerk, zijn geestige gedachten,
kent hem als een mens met meer begrip van
essentieel geluk dan duizend "doeners" sa
men.
Het tegenbeeld is overbekend en zelfs
karakteristiek voor de westerse beschaving:
het "Lebemann"-schap, het "bon-vivant"
zijn, waarbij onder Leven en Goed Leven
verstaan wordt: nooit zorgen hebben; altijd
vrolijk zijn, goed kunnen drinken en uitgaan.
Om het Bon-Vivont-schap hangt een geur
van alcohol en een sfeer van honky-tonk-
muziek, van confetti en serpentines. Een
normale exponent daarvan is de bras-partij,
de slemppartij, liederlijkheid, de "kater" en
dan weer het begin van voren af aan.
Opvallend veel westerse romans en films
presenteren het grijpen naar de fles als
een vanzelfsprekend "geneesmiddel" tegen
verdriet. In een debat met een jong Amster
dams student vroeg deze mij: "Heb je wel
eens dronken in een sloot gelegen, Tjalie?"
"Neen". "Dan heb je ook nooit geleefd".
Wel, als dit een vorm van Leven is, is
zeer zeker Melancholie óók een vorm van
Leven en niet alleen een korter of langer
"aangewaaide" stemming. De Indischman
is over het algemeen geen drinker, zeker
niet als "obat tegen verdriet".
Maar zelfs als we aannamen dat de In
dischman de mogelijkheid zou zien van drin
ken om verdriet kwijt te raken, dan zou zijn
logisch verstand hem zeggen: als de drank
is uitgewerkt, wat dan? Weer opnieuw be
ginnen en weer opnieuw? Nonsens. Drank
is géén obat tegen melancholie. Als inder
daad zoiets als melancholie weggewerkt
moet worden, kan dat alleen door denken
gebeuren. Dieper, verder analyseren wat
het Leven in Goed PLUS Slecht is. Dat
doet hij dus.
Slotconclusie, voor de Indischman is Me
lancholie: 1. een vorm van Leven, 2. een
techniek van denken, 3. Somberheid is géén
essentie ervan, slechts één van de vele
aspecten.
B. De melancholie van tropische dieren
in een Zoo. Zelfs al zou deze karakteristiek
typisch zijn voor tropische dieren alleen
(ik geloof dat de ijsbeer en de wolf van de
Siberische toendra's minstens even melan
cholisch zijn), dan nog bestaat geen enkele
andere levensoplossing voor deze dieren.
Je kan een tijger niet als een ezeltje voor
een wagentje spannen, een kapodang niet
als een parkietje in een kamerkooi houden,
enz. enz. Een zeker aspect van "natuurlijke
waardigheid" zou erdoor verloren gaan; we
zouden deze dieren verminken. Aangezien
wij dat niet kunnen of willen doen, ontstaat
vanzelf een isolatie-positie die zelfs als tij
ger en kapodang vrolijk en speels zijn, droe
vig "aandoet".
Tropische dieren maken daarbij een on
gelukkiger indruk omdat b.v. ijsbeer en wolf
nog steeds omgeven zijn door hun klimaat:
kou, regen, grauwheid, zonloosheid. In de
Zoo zijn ze minder onnatuurlijk dan tropi
sche dieren. De ongewoon helle kleuren of
tekeningen (kroonduif, lori, tijger, panter,
giraffe) doen on-Europees aan, dus "vér",
en is niet alles wat ver is, zielig? Als dus
de hele verschijning van het tropische dier
melancholisch aandoet, IS het dan ook
zwartgallig? En waarom willen we dan ons
leven "opfleuren" met melancholische die
ren? Of we zijn gewoonweg absurd wreed
óf we weten niet wat melancholie is.
Curieus is dat met het dier uit de tropen
nog melancholie geassocieerd wordt, terwijl
de Hollandse koe, welgedaan en vrij in zijn
wei, ontdaan is van elk gevoel en nog
slechts grondstof is in biefstukfabrieken. Zo
ook varkens, schapen, lammeren, kippen, ja
zelfs paarden. Spel en kunst met vlees en
gehakt in slagers-etalages. "Humaan slach
ten". Ik zag eens een reclameplaat waarop
een varkensgezin was afgebeeld, vader,
moeder en kinderen ((n V D-kleren) aan
een tafel, waarop ham en worstjes waren
geserveerd. Gewoon absurd! Vanwaar dan
het meegevoel met de melancholie van het
tropendier?
Alle dieren vrij laten? Ach, arme aap, hij
wordt vast opgevreten door een panter of
een boa constrictor. Arme kapodang, de
Lees verder volgende pagina
12
