Poekoel Teroes!
Poekoel Teroes!
Vervolg van pag. 12
2. Imitaties van batikmotieven en goud-
vliesoplegsel uit Koromandel. Van de batik
motieven die met goud werden versierd zijn
de bekendste de tjeplok en de ganggong.
De tjeplokkans hebben geometrische figu
ren en lijnmotieven (cirkels, ruiten, sterren),
de ganggongs ontlenen de naam aan de
moerasplant met de omgekrulde bladen en
eigenaardige zaadjes).
3. Imitaties van vlechtpatronen.
Hurwitz noemt in zijn verhelderende hand
leiding over de batikkunst hiervan: de
urang-urangan (driehoek) en de intip ijan
(pannekorsten).
4. Chinese motieven.
Een bekend Chinees motief is de bandji
(Swastika teken) afgeleid van het Chinese
woord wan dji wat geluk of voorspoed
betekent. Een Javaanse benaming voor dit
hakenkruisteken is ook: balak bosok.
Een ander Chinees motief dat men veel
ziet op de zijden loktjans van Midden Java
is de ch'ilin of Kylin, een versieringsmotief
uit de Ming periode; een hertachtig dier
met een geschubd lijf, een soort gewei en
pluimstaart. Ook de feng-huan, de Chinese
phoenix die bij de Chinezen symbool van de
goedheid is, komt veel voor evenals het
motief van een paar vissen (symbool van
vruchtbaarheid) en ook het patroon van
voorbijdrijvende wolken is Chinees.
Voor ons zijn de Javaanse batikmotieven
het meest interessant.
Semen (semi uitspruiten van loof): sier
motieven van planten, bloemen en bladeren
en groen. Op deze semen-sarongs ziet men
ook dierenpatronen, bergen, mythische fi
guren, gestyieerde voorwerpen en veel
vuldig de Wajang. Soms bestaat zo'n Se-
men-patroon op een kain pandjang alleen
maar uit het dessin van de Lunglunganplant.
Veel gecombineerd met dit Semenmotief en
eigenlijk wel karakteristiek voor dit patroon
is het vleugelmotief, de Lar, Mirong of de
Sawat (vleugels met breed uitlopende
staart). Dit motief van vleugel(s) houdt ver
band met de heilige vogel van Vishnu, de
Garoeda.
De semen doeken hebben volgens de etno
loog Steinmann vele poëtische benamingen
als: de fluisterende draak, het maagdelijke
woud (Alas Alasan), de biddende kikker,
kupo gandrong, terang bulan etc. Wat plant-
motieven betreft de melati, de tjenke, tama
rinde, duko of djamboe, men kan hen alle
maal herkennen op de sarongs.
reng-huan
parang rusak-motief
Wat het sawat patroon betreft, het schijnt
afgeleid te zijn van anawat - ten strijde
trekken van de vorst - en wordt vaak ge
combineerd met het Parang rusak motief.
De parang rusak. Over dit motief zijn vele
discussies en uitleggingen en ieder expert
op batikgebied heeft in dit dessin een an
dere symboliek of achtergrond gevonden.
Ca. 1400 waren er kapmessen (kudis of
tjundriks) die een handvat hadden, gevormd
door een vogelkop. Ook in de parang rusak
ziet men duidelijk een vogelsnavel. Dit
motief was in de oudheid verboden voor
lagere standen en uitsluitend bestemd voor
de vorst, en het had zelfs een oorlogszuch
tige betekenis.
Kawung. Een oud motief dat reeds in de
Hindoe- Javaanse tijd voorkwam; vier ellip
sen en in het midden een cirkeltje, in elke
ellips twee kruisjes. Dit patroon in diago
nale rijen uitgewerkt vormt het Kopi petjah
patroon. Men beweert dat het een vereen
voudigd Lotusknop-motief is.
Een oeroud patroon is ook de gringsing
(visschubben).
Tot de religieuze motieven waarvan de be
tekenis door het conventionele gebruik
reeds lang vergeten zijn behoren de Boom
des Levens en het Schip van de Dood die
de geesten van de overlevenden naar de
andere wereld voert. Het Gegot - patroon
(een bij die in de bast van de klapper
huist) is een symbool voor "saamhorig
heid".-
Het tumpal of piekpuntpatroon. Deze haa-
ientandachtige randen vormen het afsluit-
motief voor de sarong, de kapala.
Een paar opmerkingen over de geschiede
nis van het batikken. Batik (ambatik) bete
kent stippelen, tekenen (sêrat of toelis) en
werd in het verleden ook gebruikt voor het
begrip "met een stift tatoeëren" (bij Poly
nesische - Maleise stammen).
Volgens het standaardboek over batik van
Roeffaer en Juynboll brachten de Klinga-
lezen - actieve zeevaarders en kooplieden
- deze wastekenkunst in vroegere eeuwen
naar Java. De Javaanse batik heeft zich
echter geheel zelfstandig en op eigen wijze
ontwikkeld, zo niet veredeld en het Javaan
se wasreservoir, de tjanting, is uniek en
vergeleken met de grove Dekhanse stift-
tekenpen uit India "hoogstbeschaafd".
Een verschil met de batikkunst van de
Voor-Indiërs; daar waren de schilders van
de kalipats en serasahs mannen, terwijl de
batikkunst op Java hoofdzakelijk vrouwen
arbeid was. (Het latere tjappen, dus met
een koperen stempel, geschiedt door man
nen).
Prof. Krom was van mening dat de batik
techniek reeds vóór de komst van de Hin
does op Java bekend was, andere geleer
den betwijfelen dit. Vast staat dat de komst
van de Moslims en de daarop volgende
islamisering van Java van grote invloed is
geweest op de batikkunst. De Hindoes had
den een voorliefde voor witte gewaden, de
Moslims voor kleurige doeken. Bij de Mos
lims was het uitbeelden of nabootsen van
levende wezens verboden; tijdens het rijk
van Mataram mocht men geen Wajang figu
ren op de kains aanbrengen, en werd de
Lees verder pag. 18
...is het motto van onze "Delfts"-blauwe
Tong Tong tegel. Een motto, dat reeds door
een groot aantal Tong Tong abonnees ter
harte is genomen en in de praktijk gebracht.
In de afgelopen maanden hebben nl. vele
tegels hun weg gevonden naar evenzovele
abonnees, als dank voor het feit dat zij
ons een nieuwe abonnee bezorgden. Doet
U mee? Voor iedere jaarabonnee, die U
aanbrengt geeft Tong Tong U deze 15x15
cm. tegel cadeau, als decoratie aan de
muur of als onderlegger op tafel.
Kijkt U eens in Uw kennissenkring r rnd.
Wie heeft, elke keer belangstelling voor Uw
Tong Tong, die bij U op tafel ligt, maar is
zelf nog geen abonnee? Juist, die wil zelf
wel een abonnement nemen. Vooral als U
vertelt, dat Tong Tong door al die gontjen-
gers "over de kop" kan gaan, want wie kan
er nu van de lucht leven Na-itoe!
Of Tante Noes, die gek is op Tong Tong,
maar een te klein pensioen heeft om het
abonnementsgeld zelf te betalen. Weet U
wat? Geeft U haar eens een jaarabonne
ment cadeau. Wij sturen zo iemand een
mooie geschenkkaart, waarmee wordt aan
gekondigd, dat hij of zij het abonnement
van U cadeau heeft gekregen. En krijgt
of het nu een nieuw of een cadeau-abon
nement betreft, een mooie Tong Tong tegel
cadeau en de nieuwe abonnee 'n verzilverd
of verguld Tong Tong speldje naar keuze.
Doet U mee? Natuurlijk! Want dat gebeurt
niet vaak, dat U met maar f 15,zóveel
tegelijk kunt doen: een cadeau géven, een
cadeau krijgen èn Tong Tong in stand hou
den en vooruit helpen! Vooruit, poekoel te
roes dus. Wij zijn U eeuwig dankbaar.
NIEUWE ABONNEE CADEAU-ABONNEMENT
Hierbij geef ik op als nieuwe abonnee:
H Stuur een jaar lang Tong Tong naar:
Naam:
Adres: Woonpl.:
HET ABONNEMENT GAAT IN OP 1 JANUARI 1966.
Stuur het verzilverd verguld*) Tong Tong speldje
en het laatste nummer van Tong Tong.
Het abonnement wordt door de nieuwe abon
nee zelf betaald.
Het abonnement is bedoeld als (verjaars)-ge-
schenk, stuur dus de geschenkkaart vóór
(datum).
Stuur de tegel, die ik hiermee heb verdiend, na
ontvangst van het abonnementsgeld ad f 15,
naar:
Naam:
Adres: Woonpl.:
(Handtekening)
Doorhalen wat niet van toepassing is.
Betreffende hokje aankruisen.
13
