Tri
TONG TONG BOEKENCLUB
WIJ: HET KLEINSTE VOLK MET HET GROOTSTE VADERLAND
Ik pakte het boek dat Jim Hilgers me gestuurd had met tegenzin op. Jim stuurt ALTIJD
goede dingen op, dat is waar. Maar ik heb zelden tijd om te lezen. Dit boek heette
bovendien "Het Trieste van de Tropen". De tropen zijn NIET triest. Wie is de man die
het boek geschreven heeft? C. Lévi-Strauss, hoogleraar in de ethnografie. Zijn portret
staat op het achteromslag: een intelligent, scherp Joods gezicht. Het is een reisverhaal.
Ik sla het boek willekeurig ergens open sens van al onze "conflicten" met het Hol
en begin bovenaan te lezen:
„De Nieuwe Wereld (Lévi-Strauss is op
weg van Europa naar Brazilië en zijn schip
nadert het Zuid-Amerikaanse vasteland - T.R.)
verkondigt haar aanwezigheid aan de naderen
de zeevaarder veeleer door een geurgeheel
anders dan die welke vanaf Parijs door een
klankovereenkomst wordt gesuggereerd en die
slechts hij kent die hem eens heeft ingeademd.
Aanvankelijk lijkt het alsof de zeelucht van
de laatste weken zich niet meer vrij kan be-
wegen, alsof zij tegen een onzichtbare muur
stoot; op deze wijze tot rust gebracht houdt
zij niet meer de aandacht vast die nu getrok
ken wordt door geuren van een geheel andere
aard en die door geen enkele vroegere erva
ring kunnen worden geidentijiceerd; een geur
van wouden afgewisseld met de geuren van
een serregeuren zo fris en geconcentreerd
dat zij een roes opwekken, laatste noot van een
machtig accoord, aangeslagen om in het ver
volg de verschillend gekruide geuren te iso
leren en te vermengen tevens..."
Dat is waar. Tropische landen ruik je
lang voor je ze nog ziet. Deze kerel is een
goed waarnemer.
Verder:
"Dit reusachtige, dit enorme, dit alle di
mensies te boven gaande is trouwens een
kenmerk van Amerika dat op alles zijn stem
pel drukt, op steden en landschappen, op de
Braziliaanse kust en op de vlakten van Midden
Brazilië, op de Andes in Bolivia en op de
Rocky Mountains in Colorado, op de voor
steden van Rio en die van Chicago en op de
straten van New York. Overal ondergaat men
dezelfde schok en men begint eraan te twij
felen of deze straten werkelijk straten, deze
bergen wel bergen en de rivieren rivieren zijn.
Vanwaar komt dan wel dit gevoel de kluts
kwijt te zijnWel, eenvoudig doordat de ver
houding tussen de afmetingen van de mens
en van de dingen zo groot is geworden dat
elke gemeenschappelijke maat verloren is ge
gaan"
Ah, wist ik, deze man wéét! Hij is deel
van de Ruimte geworden zoals zoveel le
zers van Tong Tong. Veel meer dan dat, hij
heeft het vermogen om te meten met andere
en grotere maatstaven dan van het vader
landje alleen. En hij peutert nooit meer met
de maatjes van thuis. Want buiten Europa
heeft hij moeten leven en werken met waar
den, "die door geen enkele vroegere er
varing kunnen worden geïdentificeerd".
Hier herkennen wij op slag de quintes-
landse denken: zij vragen ons voortdurend
onze Wijdere Horizon te identificeren op
de basiswaarden van Holland. En dat kan
niet. Op slag wordt de onbegrepenheid van
een Willem Brandt duidelijk en tevens de
broederschap tussen hem en Jef Last, die
sociaal beschouwd tegenvoeters zouden
kunnen zijn, maar die evenals Claude Lévi-
Strauss "de wereld gezien hebben" en bui
ten de Hollandse identificatie-begrippen ge
stapt zijn.
Het spreekt vanzelf dat ik direct naar pagi
na 1 terugkeerde en verder aan één stuk
door gelezen heb tot de laatste 409-de
pagina. Lezen? Nee, mee wandelen en
causeren. Want zelfs de beschrijvingen van
een onbekende wereld als centraal Zuid-
Amerika zijn ons vertrouwd, omdat zij De
Tropen zijn, "onze" tropen, waar ook ron
dom de wereld. Het is niet de localiteit die
de belangrijkste rol speelt, maar de sfeer,
het "geestelijk klimaat". En in dit klimaat
zijn alle tropenmensen broeders. Levi-
Strauss is zelfs geen professor of beroemd
anthropoloog meer. De statige voorhoofd-
verfrommelende ernst van de Europese
"Denker" is hem vreemd. Hij had even
goed een oude planter kunnen zijn, een
KPM-gezagvoerder met 20 jaren dienst, een
ouwe spandrie van de topografische dienst
of Opa Tjitjih van de douane, die door
heel Indië gezworven heeft.
Zelfs in de wonderlijkste dingen die deze
schrijver vertelt, is er voor ons geen af
stand. Wij "leven alles weer mee"; zijn
pagina's wemelen van de parallellen met
onze Indische ervaringen en NUL van onze
ervaringen zijn te vergelijken met welke
Europese ook.
Maar ook daar waar Lévi-Strauss zich ver
liest in bespiegelingen en mijmeringen,
denkt hij als wij. En ook Lévi-Strauss twij
felt plotseling aan "de zegeningen van de
westerse beschaving". Hij, een "culturele
Fransman", een Jood, een "niet-lndischman"
en in Holland misschien ook maar een
"niet-geassimileerde stumper", een "sukkel
met heimwee"
In een aantal citaten laten we Claude nu
zelf aan het woord, waarbij wij hem kris
kras volgen op zijn wereldreizen en zijn
mijmerende overdenkingen.
Verre stranden
"Wanneer tegenwoordig de Polynesische ei
landen onder cement verstikken en verankerd
zijn in stevig op de bodem van de zuidelijke
oceanen verankerde vliegdekschepen, wanneer
geheel Azië het aangezicht krijgt van een
ziekelijk gebied, wanneer de golfplaatsteden
aan Afrika knagen, wanneer het commerciële
en militaire luchtverkeer de frisheid van de
Amerikaanse en Melanesische wouden doet
verwelken, zelfs nog vóór er de maagdelijkheid
van te vernietigen, hoe kan dan de zogenaam
de ontvluchting door een reis iets anders bie
den dan een ontmoeting met de ellendigste
vormen van ons eigen historische bestaan?
Die machtige Westerse beschaving, schepster
van de heerlijkheden waarvan wij genieten, is
er heus niet in geslaagd deze zonder keerzijde
in het leven te roepen...Wat gij, reizen, ons
in de eerste plaats toont, is het vuil dat wij
in het aangezicht van de mensheid slingerden"
Eigen stranden
"Zoals bij een ouder wordend dier het
pantser dikker wordt en om zijn lichaam een
ondoordringbare korst vormt, die de huid het
ademen verhindert en het voortschrijden van
de seniliteit versnelt, zo laten de meeste Eu
ropese landen hun kusten dichtbouwen met
villa's, hotels en casino's. In plaats dat het
strand, zoals vroeger, reeds een geanticipeerd
beeld geeft van de eenzaamheid der oceanen,
wordt het tot een soort front, waar de mensen
regelmatig al hun krachten mobiliseren om
een aanval te doen op de vrijheid, waarvan
de prijs geloochend wordt door de voorwaar
den, waartegen zij zich van haar willen ont
doen. De stranden waarop de zee ons de
vruchten van haar duizenden en duizenden
jaren oude beweging schonk, deze prachtige
galerijen waarin de natuur altijd tot de avant-
garde behoorde, ze worden tegenwoordig over
stroomd door de massa's en dienen nog slechts
voor het uitstallen en beschikbaarstellen van
prullaria"
Oost en West
"Op dit ogenblik is het verschil tussen Oost
en West vooral semantisch van aard verschil
in woordbetekenis - Red.): de formules die
wij er rondstrooien impliceren afwezige of
andere betekenissen. Als het mogelijk zou zijn
de dingen te veranderen, dan zou het de
slachtoffers ervan weinig kunnen schelen of
dit onder omstandigheden geschiedt die wij
ondraaglijk noemen .Zij zouden zich niet in
slavernij gebracht, maar integendeel bevrijd
voelen door dwangarbeid, voedselrantsoenen
en een "geleid" denken, omdat dit voor hen
het historische middel zou zijn ter verkrijging
van werk en voedsel en om een intellectueel
leven te smaken. Levensomstandigheden die
ons gebrekkig schenen, zouden geheel verdwij
nen voor de klaarblijkelijkheid van een ge
geven werkelijkheid, tot nog toe door ons af
gewezen terwille van zijn verschijningsvorm"
Wij kennen honderden Indonesische
woorden en begrippen, die voor Holland
onvertaalbaar zijn of onvoldoende vertaal
baar. En omgekeerd. Hierdoor ontstaan de
grote ravijnen tussen Oost en West. Konden
we maar de woorden veranderen of de din
gen zelf, dan zou toenadering veel meer
mogelijk zijn. Dit is voor ons een waarheid,
maar de doorsnee Europeaan begrijpt het
nog steeds niet. De aanvallen op Tong Tong
zijn vaak een "semantisch verschijnsel".
Vrijheid
"De vrijheid is geen juridische vinding,
noch een filosofische schat die het geliefd
Lees verder pag. 22
15
