"L'heure bleue" van A. van Pers. Er zit dezelfde beklemmende sfeer in als in de schilderijen van
De Chirico, "something eerie" dat meer Indische prenten hebben. Als dit effect bereikt wordt door
"vertekening", welk esthetisch bezwaar kan er dan tegen vertekening bestaan? De statuesque vrouwen
figuren, de "in de diepte stortende" ballustrade, het aapje "out of time and space" wij kunnen ons
de geboeidheid van dokter Schoite levendig indenken. Wie wil er dan nog critisch zijn?
de platen van A. van Pers): "Het boek...
valt op door het volledige falen van weer
gave van land en volk, wekt soms onze
lachlust op, doordat men bedelaars ziet
zitten voor een gebouw met Korinthische
zuilen"...
Hoeveel wanstaltigs en lachwekkends
Han Eckstein echter ook ziet, hij is op een
onnaspeurlijke wijze geboeid en dit goed
doorwrochte artikel met goed gekozen re
producties getuigt ervan. In tegenstelling
tot zo menig zich als kunstenaar voordoend
criticus, die Indische kunst alleen maar on
verschillig de rug toe kan keren, is Eck
stein als een écht kunstenaar getroffen en
zoekt en zoekt - en zelfs als hij niets vindt,
betoont hij zich een belangstellend mens
en een sympathiek waarnemer.
Ook dokter Schoite weet (goed thuis als
hij is in Westerse kunst) niet goed raad met
zijn "rariteitenkabinet". Het is toch duide
lijk waar dat er veel valse romantiek in zit,
het is toch waar van die bedelaar en de
Korinthische zuilen, het is toch waar van
die wanstaltige figuren...de anatomie klopt
nietveel is ellendig vertekend!
Maar tóchhij neemt een prent uit de
collectie van Van Pers: "Dit is een zuivere
De Chirico! Ken je Chirico?"
Natuurlijk ken ik deze schilder. Hij is
één van mijn lievelingen, en - zoals ik later
gemerkt heb - van zeer veel tropenmensen
die in zijn werk "l'heure bleue" van de
tropen terugvinden.
"En zo', zegt dokter Schoite, 'vind ik
in letterlijk elk stuk teken- en schilderwerk
uit "De Oost" een stijl, een sfeer, een
school uit de Westerse kunst terug. Er is
niets in het Westen dat - misschien onbe
wust - niet soms eerder in Indië gekend of
doorleefd is...maar anders...andersEn
toch kan ik niet ontkennen dat veel lelijk
vertekend is!"
"Heeft Picasso ook niet de werkelijkheid
vertekend?" vraag ik.
"Nee...ja...nee", reageert dokter Schoite
verrast, 'dat moet je anders zien!"
'Natuurlijk!" zeg ik, "natuurlijk moet je
dat anders zien. Maar ik zie ook veel In
disch werk anders dan men hier belieft te
zien. Het is verkeerd alles in het Oosten
per sé door een westerse bril te willen
zien als alleenzaligmakende maatstaf van
wat goed is!"
"En die bedelaars en Korinthische zui
len dan?"
"Hebben ook de schilders in de Lage
"l'heure bleue" is "het vijfentwintigste uur"
"het uur dat niet bestaat": het uur na mid
dernacht waarin de zwerver in Parijs naar zijn
ziel zoekt in een slapende stadeen dode
wereld. Op dat uur heb ook ik vaak door
de trieste straten van Parijs gezworven. En er
dezelfde verlorenheid in gevonden als in
"l'heure bleu" van de tropen, drie uur 's
middags, als ieder zich terugtrekt voor zijn
"dolce far ntente" en de steden met hun Ko
rinthische zuilen "vitte morte" zijn, de bede
laars slapen, de blanda's weggewist van de
aarde...als de zon navranter dan op welk
ander uur van de dag ook zijn Chirico-
schaduwen tekent om elk ding: een niet be
staand leven in een bestaande wereld. Elke
Indischman, blank of bruin heeft dat geproefd,
gevoeld, doorleefd: het heeft hem voorgoed
gemaakt tot een ander Mens.
Landen in de Gouden Eeuw niet in hun na
tionale taferelen Romeinse paleizen en
Griekse tempels verwerkt? Israëlieten uit
de Bijbel westers uitgedost? Voorstellingen
uit de hemel "vermaterialiseerd"? En móet
dat dan vertekening zijn? Lelijk zijn? Bo
vendien zijn die bedelaars en Korinthische
zuilen géén vertekening, maar in al hun
absurditeit tastbare realiteit. Heeft U nooit
bedelaars zien slapen op de marmeren
trappen van de Harmonie in Djakarta? Heeft
U een reis van 500 kilometers gemaakt
door Javp? Dan móet U tot in de kleinste
plaatsjes toe stationnetjes, postkantoortjes,
fabriekskantoortjes, pandhuizen en woon
huizen gezien hebben, zó weggerukt uit
Rome en Athene! Vaak is het klassieke
natuurprofiel van Indonesië met bomen uit
de Ardjuna Wiwaha, de ansana en de
ivoorkokosnoot, de nagasari en de andung,
nauwlijks meer denkbaar zonder 2000 jaar
oude Griekse timpanen en architrafen,
kroonlijsten en zuilen. En dat is de grote
charme, de Chirico-achtige onwezenlijkheid
vaak ook, van een honderd procent Indi
sche (niet Indonesische) cultuur!
Wie Indische kunst bekijkt, niet als mis
lukte naaperij van het Westen, maar een
nieuwe en eigen belijdenis van een tropi
sche artistieke bewustheid, leert historie
doorgronden en een levensbeschouwing
kennen. Misschien onbewust, maar toch ze
ker onfeilbaar, is dokter Schoite met zijn
"rariteitenkabinet" op het onbekende spoor
gekomen van een aparte cultuurhistorie! Hij
is met zijn collectie niet een rariteit, maar
een rijk man. Eens zullen voor zijn collec
tie tonnen geboden worden!
En als wij beseffen dat alle Indo's en
Totoks zijn opgegroeid in Indië met deze
"mise en scène", dan wordt de Indisch
man in Holland niet langer zichtbaar als
een rariteit maar als een origineel en be
langwekkend Mens. Pet af plus een sembah
voor "vertekenaars" als Van Pers, Hardouin
en zoveel andere verworpenen. Zij zijn erf
laters van een nieuwe historische en psy
chologische studie.
"Ja maar dan Junghuhn met zijn rare
7
