Het leven op een suikerfabriek
DE VROUW
oooooooooooooooooooooooooooc
oooooooooooooooooooooooooooo
Hf MW
Hp <jÉBH
door Mevr. H. M. v. d. MADE-KLEIN
(SLOT)
't Fabriekslaboratorium onder toezicht
van de fabricagechef, was altijd goed voor
zien van allerlei verbandartikelen. Kinine
en verder de meest gebruikelijke medicij
nen, om direct te kunnen helpen, omdat
de fabrieksdokter komen moest vanuit de
stad. Verscheidene fabrieken hadden ge
zamenlijk één dokter in de stad, die het
gemakkelijkst te bereiken was, al was men
dok vrij in het kiezen van een andere aes-
culaap, wanneer de betreffende dokter er
gens anders bezig was.
Bij speciale bevallingen moest men naar
het ziekenhuis in de stad, gewoonlijk on
der beheer van de fabrieksdokter, en an
ders gebeurde dat bij de vrouw thuis.
Zwaar zieken moesten gewoonlijk naar
de grote ziekenhuizen in Soerabaia of Ma-
lang of Djokja of Semarang. Later hadden
de zeer grote ondernemingen een eigen
ziekenhuisje al zo voor het personeel.
Zeer goede winkels waren er absoluut
al vanaf 1904 in Semarang, Soerabaia en
verdere grote hoofdplaatsen, firma's waar
men zeer goed terecht kon en dan ook bij
de Chinezen en Bombayers met hun uit
gebreide voorraad zijdjes en andere mooie
stoffen. Verder kwamen er natuurlijk op de
fabriek op geregelde tijden de niet ,,weg
te zenden" klontongs met van allerlei, bij
wie men altijd met één of ander koopje
slaagde.
Zij hadden toen nog hun „staart", die
echter langzamerhand verdween.
Inderdaad leek het leven er minder ener
verend dan nu, ondanks het harde werken,
al moest dat werken óók in een bepaald
tempo omdat het suikerriet planten, bewer
king ervan en het vermalen eveneens al
tijd in een bepaalde tijd moest zijn afge
lopen, zodat het in z'n soort wél enerve
rend werd, maar er geen spanning was, wat
de tegenwoordige tijd wél meebrengt.
De post kwam per pasoeratan in een
grote trommel, gewoonlijk een oudgedien
de en werd op het kantoor van de boek
houder alle belasting aan 's Lands Kas
voldaan. Brieven kwamen èn uit Holland
én van het andere eind van Java èn
van de buitenbezittingen al naar gelang de
schepen of de treinen er over deden en
nooit raakten er brieven weg. Couranten
kregen we eveneens geregeld, 't zij van
Batavia ('t Bat. Nieuwsblad) of van Se
marang (de Locomotief) of van Soerabaia.
('t Sb. Handelsblad) al naar gelang de res
pectievelijke fabrieken er van in de buurt
lagen.
Scholen, lagere scholen waren er over
al op plaatsen waar een assistent-resident
geplaatst was en zeer goed, want als meis
je van 12 jaar van een gewone lagere
school in een kleine binnenplaats, in Hol
land komend op een particuliere meisjes
school, bleek ons hollands als „vak" zeer
goed te zijn, evenals het „rekenen" en de
aardrijkskunde en helemaal niet achter te
zijn met het onderwijs dat we toen kregen.
Op de suikerfabriek gingen de kinderen
dan per dogcar en later per auto naar de
dichtstbijzijnde plaats en voor het hogere
onderwijs gewoonlijk in de kost op een
der hoofdplaatsen waar een H.B.S. was.
Nu moet ik nog het relaas doen van de
uitbarsting van de Kloet in 1919, toen we
in 't Kedirische zaten. Dat was een bele
venis, die men niet zo gauw vergeten zal.
's Morgens vroeg bleef het donker en
kwam onze oude jongen ons waarschuwen,
dat alles onder de as lag. Geen vogel was
te horen. We hadden 's nachts wel knal
len gehoord en dachten wel aan een uit
barsting ergens, maar geen idee, dat we
dat van dichtbij mee zouden maken. Alle
geëmployeerden moesten naar de besaran,
waar iedereen voorzien werd van in de
haast bijeen verzamelde fijne doorzichtige
lapjes goed, die voor 't gezicht gebonden
moesten worden omdat men anders alle
as in zou ademen. En de heren hadden de
brug te beschermen, die pal bij de fabriek
over de Brantas lag en waar alle lorrie-
vervoer over moest, dus absoluut in takt
moést blijven en men met lange bamboes
probeerde alles van de pijlers af te hou
den wat ertegen aan geslingerd werd
door de stroom van boomstammen, bal
ken, daken, lijken etc. etc.
Alles zag grijs van de as. Vrouwen en
kinderen moesten ook op de besaran ko
men, maar ik bleef liever met de kleine
meid in ons eigen huis. 't Was je reinste
nachtmerrie. Gelukkig bleef dat gëdeelte
van Kediri gespaard en kwam de lava bij
na 2 meter hoog over het ongelukkige Bli-
tar, waar we later (na 1 week) met de auto
een kijkje gingen nemen, omdat daar ook
bibit tuinen van de fabriek lagen, 't Was
een verschrikking, omdat er zo vreselijk
veel verwoest was en men overal nog res
ten zag van in de lava verstikte mensen
en vee. Ook karren, auto's, meubilair; er-
0 VERRAST Uw familie met de wereld- 0
0 bekende 0
8 SPEKKOEK 8
O (van Oma Thio)
O o
O Franco in Nederland 11,Q
O O
0 Franco Amerika p. zeepost 15,O
O KOKKIES Rijstwinkels
O Witte de Withstr. 128 - Tel. 89438 0
0 Slotermeerlaan 125 - Tel. 130362 0
0 AMSTERDAM - W. 0
O O
0 P.S. Bestel tijdig, anders uitverkocht. 0
O Wij verzenden over de hele wereld! O
O O
tussendoor kolossale keien, die meegerold
waren in die stroom.
De bevolking is er later toch weer geko
men. Een Javaan verlaat nu eenmaal niet
graag het land, hoe minimaal klein zijn
dorpje zou zijn, waar hij geboren en ge
togen is en dus werd er opnieuw gebouwd
en gewerkt. Overstromingen van de Bran
tas maakten we jaarlijks mee.
't Suikerleven toén met al z'n ups and
downs, met al z'n belevenissen zou ik op
nieuw door willen maken, maar die tijd van
tempo-doeloe zal nooit wederom komen.
En hiermede eindig ik mijn geschreven
herinneringen, die mij door alles heen zeer
dierbaar bleven, niet in 't minst vooral ook
de herinneringen aan de trouw van mijn
personeel, dat ik jarenlang kon houden,
die ik zo uit de omliggende kampongs
kreeg; ze opleidde voor tuinjongen, die
dan opklom tot binnenjongen. Baboe als
binnenmeid, later kokkie. Allen in hun op
treden met de natuurlijke beschaving van
de Javaan, altijd even rustig bezig. Zij wis
ten, dat ik mijzelf redden kon en er van
lijntrekken geen sprake kon zijn, ze dan
onherroepelijk voor anderen plaats hadden
te maken. Dankbaar ook voor mijn zorg
voor hen. (Éénmaal in de maand kregen
ze om de beurt een dosis castorolie en 1
dag er voor vrij! Voorkwam daardoor al
lerlei pijntjes).
Ook de chauffeur, die er later bijkwam,
toen de paarden langzamerhand werden
weggedaan, doordat de eerste Ford, kip
op hoge poten, zijn entree maakte, bleef
jarenlang.
Personeel waar ik m'n leven lang aan
denken kan en dat samengeweven is met
ons hele bestaan in ons dierbaar Indië.
TONG TONG
BIEDT AAN:
YUFUIN BEURSJES
Bril-étui f 5,siga
retten-étui of make-up
tasje f 4,50; beursjes
ovaal, rond, groot en
klein vanaf f 2,50.
Vele kleuren en
kleurcombinaties!
14
