FAMILIECLAN
Nogmaals de Indische "family of man" in beschouwing.
De heer van Wijk en Tjalie plaatsten
enkele m.i. zeer juiste opmerkingen
over de waarden die er scholen in de
Indische huishouding en familieclan zo
als die vroeger bestaan heeft. (TT dd
15 juli, "Zegen uit de bijgebouwen").
Maar de familieclan is niet een ex
clusief Indisch verschijnsel. Ze komt
zelfs nu nog in andere samenlevingen
voor. Zo bijvoorbeeld in de Braziliaan
se samenleving. In de bovenlaag, en
ook wel in de middenlaag van de Bra
ziliaanse maatschappij, kent men dat
soort familieleven dat we direkt her
kennen uit het Indië van tempo dulu.
Ook in Brazilië treft men dat soort
werkverhoudingen aan waarbij de band
tussen "heer" en "knecht" veel meer
inhoudt dan een zuiver ekonomische
band sadja. Er bestaat een zeer direk-
te en persoonlijke band tussen het ge
zin van de "heer" en het gezin van
zijn "knecht". En vele families worden
generatie op generatie gediend door
bepaalde families van "werknemers".
Een patroon (patrao) is niet alleen
werkgever, hij geeft ook advies in
persoonlijke aangelegenheden van zijn
"knechten", en het kan ook best ge
beuren dat de patroon peetoom is over
één van de kinderen van zijn onder
geschikte .Dit laatst gebeurt op uitno
diging van de ondergeschikte zelf, en
het brengt voor de patroon ook ver
plichtingen met zich t.a.v. het kind van
zijn ondergeschikte. In moeilijke tijden
verleent de patroon zijn ondergeschik
ten steun en bescherming.
Inderdaad een veel menselijker ver
houding dan we in de huidige westerse
maatschappij kennen.
En als ik dit zo zeg dan voel ik hoe
verschillende personen hun geschut
tegen mij in het geweer brengen.
Ze zullen betogen dat de verschijn
selen zoals die voorkwamen in het
oude Indië de kenmerken waren van
een paternalistische en koloniale maat
schappij. Dat de Braziliaanse samen
leving geenszins vrij is van paternalis
me en uitbuiting. Anderen zullen wij
zen op de heftige familievetes die een
Indische familieclan soms konden be
heersen. Men zal misschien wijzen op
de geringe vrijheid die er in een fa
milieclan kon zijn, het gebrek aan pri-
véleven voor het individu, zodat de
familieband klemmend kon zijn soms.
Misschien wijst men op de nooit af
latende roddel die in sommige families
heerste. Of men wijst er op dat er
families waren die hun bedienden en
personeel behandelden als waren het
een paar levende meubelstukken die
bij het huis hoorden.
Als U dat alles tegen mij inbrengt,
dan zeg ik: Akkoord, U heeft gelijk,
deze dingen kwamen veel te vaak voor
mede dank zij het systeem van heer
sende familie-verhoudingen en werk
verhoudingen. En deze dingen hebben
enorm veel schade aangericht tot op
de dag van vandaag.
Maar bij alles wat U inbrengt moet
U bedenken: deze schaduwkanten van
het systeem van de familieclan met de
persoonlijke werkverhoudingen, zijn dat
noodzakelijke gevolgen van het sy
steem, óf is het omdat de personen
tekort schoten?
Objectief gezien bood de familieclan
met de persoonlijke werkverhoudingen
vele mogelijkheden naar vele kanten:
wie zijn "knecht" uit wou buiten die
kon dat gemakkelijker doen dan dat
het in het huidige westerse systeem
van werkverhouding mogelijk is. Een
om een onbeduidend iets begonnen
ruzie kon gemakkelijker uitlopen op
een familiescheuring dan dat mogelijk
is in de huidige westerse vorm van
familieleven. Maar wie in zijn "knecht"
een mens en gelijke wou zien, waar
van hij karakter- en kuituurwaarden
kon leren, die had ook de mogelijkheid
daartoe. En waar men een hechte fa
milieband waardeerde, daar kon die
ook veel gemakkelijker bestaan dan in
de huidige westerse maatschappij mo
gelijk is.
Als we de nadelen van het systeem
zien dan moeten we bedenken dat de
mensen daarvoor verantwoordelijk zijn.
Persoonlijk verkies ik de mogelijk
heden die de Indische clangemeen
schap biedt, ondanks de nadelen die
er ook aan verbonden zijn. In welke
andere vorm van samenleving is het
mogelijk dat men zozeer over ras-, mi
lieu- en standverschillen heen kan
stappen? Dat men zoveel waarden aan
"de ander" kan ontlenen tot weder
zijds voordeel? Dat men in feite zeer
effectief over het rasverschil heen kan
stappen?
U mag wijzen op de uitbuiting die er
in Brazilië bestaat binnen dit systeem.
Maar vergeet dan ook niet welk een
grote rol dit zelfde systeem van familie
en werkverhoudingen heeft gespeeld
bij het neerhalen van kleurbarrieres.
Iets wat in het zuiden van de VS nog
lang niet bereikt is.
Jammer, vreselijk jammer dat er zo
veel positieve mogelijkheden onbenut
zijn gelaten in het verleden. Zodat we
nog slechts passief kunnen filosoferen
over het nut en de mogelijkheden van
het voorbije Indische clanleven.
Of zijn er toch meer mogelijkheden
benut dan we in sombere buien ge
neigd zijn te denken? En zijn er wel
licht nog mogelijkheden om de lessen
geleerd uit het verleden ten nutte te
maken in de toekomst?
Waarschijnlijk wel, al zijn wij nu mis
schien nog onmachtig om te zien hoe.
F. Chrisy
SCHILDERIJEN MIC DE VRIES
Dr. Mie de Vries, die 6 maanden ge
leden in uw warme belangstelling heeft
gestaan, ligt sinds kort in een inrich
ting. Zijn verpleging eiste meer dan de
toewijding en liefde van zijn vrouw.
Wat nog thuis is, zijn zijn schilderijen.
Landschappen, portretten die hij gedu
rende de 8 jaar voor zijn verlamming
heeft geschilderd.
Voor Mie de Vries was schilderen
niet alleen ontspanning, maar een le
vensbehoefte, het bracht hem op een
bepaalde manier dichter bij de mensen
en dingen om zich heen, waar hij van
hield.
Het moet hem nu een stille voldoe
ning geven te weten dat zijn vrouw
expositie-ruimte heeft weten te vinden
voor zijn werk. Het zal hem op een
bepaalde manier weer even terugbren
gen in de wereld, waar hij geen deel
meer van uitmaakt.
Van 1 tot en met 28 november zul
len de schilderijen van Mie de Vries
te zien zijn in Amsterdam in een café
aan de Ferdinand Bolstraat 165, van
20.00 tot 24.00 uur en aan de Wees-
perstraat 59 de hele dag.
U bent welkom!
7
