BETROUWBARE,
GOEDE BOEKEN
Eerlijk verteld en met een even
wichtig gevoel voor realiteit en drama,
is het één van de beste boeken over
Indonesië's moeilijkheden dat we
sinds lang onder ogen kregen. Er is
immers al té veel „gezwam in de
ruimte", te veel oppervlakkig gezwets
in veel boeken over dit land en volk,
dat we nog steeds zo'n warm hart toe
dragen.
steeds terugkerende behandeling no
dig, anders verliest het zijn kracht. Het
wordt bespuwd, beklopt, betast of zo
als op Haïti besprenkeld met bloed
van een haan. Een fetisj stelen heeft
geen zin slechts de bezitter heeft
er macht over. Ondanks hokus pokus
en wat er meer bij komt, de vérstrek
kende angst en vrees die de "fetisj"
veroorzaakt, mag men niet onderschat
ten. Het hele leefpatroon van de be
volking op Haïti wordt door fetisjisme
beheerst (voodou) en niet slechts bij
de analfabeet. Merkwaardig is de fetisj
van spiegelglasscherven aan de Goud
kust van Afrika. Door de aanraking met
de Europese beschaving leerde men
de spiegel kennen en de spijker. On
middellijk werden deze twee artikelen
gebruikt om houten poppetjes in buik,
borst, benen en andere lichaamsdelen
mee te versieren.
Ook de Tibetaanse lama verricht bij
zijn amulet bepaalde handelingen met
dit verschil dat het bij hem slechts
gaat om goddelijke kracht. Hij is een
culturele "medicijnman"; op rollen pa
pier of perkament schrijft hij tover
spreuken, rituele voorwerpen (edel
stenen, paarlen, graankorrels e.d.)
voegt hij met het papier samen in gele
zijde met de magische spreuken (Dha-
ramis en Mantras) en legt dit alles in
een Boeddhafiguur. Daarna wordt de
sokkel gesloten met een metalen plaat.
Een interessant begrip is mana, een
woord afkomstig uit Polynesië. In mens
dier of ding kan 'n mysterieuze kracht
aanwezig zijn. Een knekel van een ge
raamte kan men bezitten, omdat de
geest van de dode er nog in "zit".
Typerend is de fantasie waarmee de
eenvoudige natuurmens in een voor
werp iets onderkent. Een. Melanesiër
ziet in een steen met muntvormige te
kening direct een rijkdomstalisman.
Toen we het enkele nummers geleden in
Tong Tong over moestika's" hadden, schre
ien ue ook, dat er vaak de bezoar-steen mee
bedoeld werd, een steen gevonden o.a. in het
lichaam van een Perzische wilde geiten soort,
waaraan genezende kracht werd toegeschreven.
Als zodanig had deze moestika ook in Europa
tot ver in de 18de eeuw vermaardheid en
werd door vermogende mensen, kunstig gevat
in goud of zilver, om de hals gedragen als
afweer tegen ziekten.
Enkele pagina's uit een zg. "Toverboekje"
met bezweringsformules, geheimzegels, spreu
ken, initiaalwoorden met verborgen kracht,
hymnen en gebeden, zoals in de Gouden Eeuw
in Europa aangewend werden tegen De Boze
en allerlei vormen van zwarte magie.
Een ander vindt een grote steen met
een grappige vorm. Het ding doet hem
denken aan een zeug, omringd door
biggen en hij gebruikt hem dus als
talisman, die zijn varkensbezit zal uit
breiden! Een derde vindt een steen die
lijkt op een slangenkop. Hij legt die
steen in zijn bananenaanplant, want
een slang verjaagt toch ratten en mui
zen?
Een liefdestalisman in Afrika is een
hoorn van een antilope. Men blaast er
op om de genegenheid van een be
wuste persoon op te wekken. De rede
nering is dat, evenals 'n antilope twee
hoorns heeft, de mens ook niet alleen
kan blijven.
Uiteraard kan éénzelfde voorwerp in
verschillende omgeving andere asso
ciaties opwekken.
Een jager op zeehonden verbeeldt
zich in een steen iets van een zeehond
te zien: hij gebruikt die steen bij de
vangst. Een inwoner van Nieuw Guinea
kan een dergelijke steen gebruiken bij
zijn yamwortelcultuur omdat hij er
de vorm van de wortel in meent te
ontdekken.
In Indonesië is over amuletten heel
wat te vertellen, de "djimat" (van het
Arabische azimat toverformule), de
pangulu-balang van de Bataks, de
krijgsamuletten (ulumba) van de Pa
poea's en de ulawa van de Boeginees.
Tenslotte een eindconclusie: Is er
wel zoveel verschil tussen iemand uit
de twintigste eeuw die een "amulet"
voorzien van een heiligenbeeldje ("en
masse" vervaardigd van celluloid, plas
tic e.d. in een fabriek in Bohemen bij
voorbeeld) om zijn hals hangt en de
primitieve mens met zijn steen, gevon
den in het open veld? Er is een wezen
lijke overeenkomst: zij gelóven er alle
bei in! C.C.
Noot van de Redactie.
De schrijfster van dit artikel hoopt dat
uit de lezerskring van Tong Tong nog
menige bijdrage zal binnenkomen over
algemene of privé ervaringen in Indo
nesië op dit gebied. Tjalie zelf is er
van overtuigd dat er een "hemels
breed" verschil bestaat tussen de
waardeloze prullaria die in Europa aan
Verschenen van de hand van John
Hughes, in de Nederlandse vertaling
van C. H. Schaap, het verslag van de
coup van 30 september (bij velen he
laas alleen bekend als „Het bloedbad
van Loebang Boeaja"!), "omwenteling
in Indonesië" waarbij op gewelddadige
wijze een eind kwam aan het regime
van Soekamo.
Daarom bevelen we bij uitzondering
dit boek wél aan bij onze lezers (in
onze boekhandel voor f 17,50), evenals
trouwens nog steeds het boek van
Bernhard Dahm„Soekarno en de
strijd om Indonesië's onafhankelijk
heid". Goed gedocumenteerd, onbe
vooroordeeld, enorm rijk aan boeiend
historisch feitenmateriaal. Thans
f 13,50. En zij die het al sinds lang
hebben (ook zeer veel Indonesiërs!)
kunnen het bevestigen: nog steeds
een boek waar je telkens willekeurig
in kan duiken om geboeid verder te
gaan, waar je ook begint!
MAKASSAR
Een lezer in Amerika vroeg ons
allerlei bijzonderheden over de stad
Makassar. Daartoe stuurde hij ons een
plattegrond van die stad met het ver
zoek om iemand die Makassar goed
kent te vragen op dat plattegrondje te
willen aangeven, waar zulke uiteen
lopende punten te vinden zijn als b.v.
de Gouverneurslaan, De Maleise kam
pong, het land Losari, Kampong Besi
e.a.
Mochten er kenners zijn van de stad,
die ons kunnen helpen, kunnen we
dan een briefkaartje verwachten? Na
tuurlijk krijgen we wel ettelijke aan
biedingen van hulp (hopen wij) en dan
pikken we wel iemand uit.
Tot straks, dus!
REDACTIE
de lopende band worden gefabriceerd
en vele (lang niet alle) djimats in Azië,
die inderdaad "geladen" zijn met een
zeker heil of onheil. Pas wie zulke din
gen meemaakt, ook al gelooft hij er
niet in, of begrijpt hij er niets van,
weet dat het fenomeen bestaat. Trou
wens, serieuze etnografen onder onze
lezers zouden deze bijdragen zeer op
prijs stellen. Ajo! Herinner! Schrijf op!
T.R.
7
