Niet veel
over
Een Anak Betawie in hart en nie
ren, die zijn lievelingsstad doorzwierf
en doorvorste van de oudste wallen af
tot de modernste vermaakcentra, bracht
in 1968 nog een kort bezoek en schrijft
wat hij van het oudste deel van de
stad nog terugvond.
Op 30 mei zal het 350 jaar geleden
zijn, dat Batavia werd gesticht. Dit is
misschien niet helemaal juist, want in
het belegerde fort was dit reeds eer
der "Batavia" gedoopt en ook bestond
de vestiging Djakarta of beter gezegd
Djajakarta reeds veel eerder.
Niettemin werd 30 mei, de datum van
de "verovering" van Djakarta, tien
tallen jaren herdacht, het laatste nog
bij het 250-jarig en 300-jarig be
staan der stad.
Men zal zich afvragen of er nog res
tanten zijn uit de eerste jaren van de
jonge stad. Helaas moet dit in ontken
nende zin worden beantwoord. Slechts
met grote en grondige kennis van za
ken kan de plek worden gelocaliseerd,
waar het eerste kasteel Batavia heeft
gestaan en waar dit later werd uitge
breid en verbouwd. Dan nog is de plek
aanwezig, waar de Stichter der Stad
is herbegraven. J. P. Coen stierf tij
dens de 2e belegering van Batavia en
werd begraven in het toenmalige stad
huis. Bij de latere herbouw van de
kerk werd zijn kist overgebracht naar
het midden vierkant der kerk.
Bij een volgende verbouwing der kerk
werd dit middenvierkant onaangetast
gelaten. Bij de afbraak der Holland-
sche Kruiskerk werd bepaald, dat de
in de kerk aanwezige grafkelders niet
mochten worden opgeruimd. Aan de
hand dezer gegevens en een nota van
Pieter Boockestein (kerkmeester) kon
wijlen Mr. P. C. Bloys van Treslong
Prins de plek van het middenvierkant
vaststellen. Hem komt dus alle eer toe
de grafkelder van Coen en naaste om
geving aan de vergetelheid te hebben
ontrukt.
Uit de latere jaren zijn nog enkele
gebouwen c.q. overblijfselen aanwe
zig.
Allereerst de Westzijdse pakhuizen
met de bastions Groningen, Zeeburg
en het bastion Culemborg, waarop
thans de Uitkijk staat en momenteel
gebruikt wordt door de Indonesische
militairen en vrij goed is onderhouden.
Ook de Oostzijdse pakhuizen zijn nog,
zij het in vervallen toestand aanwezig.
De oude ophaalbrug aan de Noordkant
van het kasteelterrein alsmede de
oude stadsherberg (Kleine Boom) be
staan niet meer. Op het kasteelster
rein zijn vele kleine woningen ge
bouwd, zodat de oriëntatie nog moei
lijker wordt. De oude dispens aan het
Kasteelsbuitenplein en grenzende aan
de gedempte Zuiderkasteelsgracht is
op moderne wijze verbouwd.
De bekende poort van Batavia zoals
wij die gekend hebben eigenlijk een
armzalig restant van de oorspronke
lijke Amsterdamse poort werd vrij
wel onmiddellijk na de souvereiniteits-
overdracht afgebroken. Het in het be
gin der 18e eeuw verbouwde stadhuis
is in vervallen staat aanwezig; op de
binnenplaats is nogal wat verbouwd
en vertimmerd.
Aan de Kali Besar West staan nog
de voormalige Toko Merah's Noord
(Jacobson v.d. Berg) en Zuid. Ook de
Hoenderpasarbrug, die wij kennen als
de dubbele ophaalbrug over Kali Be-
sar Noord is nog aanwezig.
Ook het Land's Archief, vroeger bui
tenhuis van G.G. Reinier de Klerk, is
aanwezig en goed onderhouden. Het
achtererf is ook vol gebouwd en bo
ven de overlopen naar de slavenver-
trekken zijn overdekte galerijen aan
gebracht, hetgeen aan de statige al
lure van dit mooie 18e eeuwse ge
bouw, enigszins afbreuk doet. De mu
ziekkoepel van G. F. Kircher, schuins
tegenover het landsarchief, staande te
midden van de ijzermassa van de
vroegere constructie winkel, "Molen
vliet", is half afgebroken en als slacht
offer gevallen van de verbreding van
Molenvliet Oost. Dit gebouw heeft zijn
langste tijd gehad.
"Last but not least", de Portugeesche
Buitenkerk, die op 23 oktober 1695
werd ingewijd door Ds. Th. Zas. Blijk
baar is deze kerk aan de Chineesche
Christenen overgedragen.
In de consistoriekamer is een Chin.
Burgerlijke stand aanwezig, zeer rom
melig. Bij mijn laatste bezoek waren
de muren binnen de kerk keurig gewit,
doch alle wapenborden waren van de
muren afgehaald en in de N.O. hoek
van de kerk op een hoop gesmeten.
Voor zover ik kon beoordelen, waren
vele wapenborden stuk en gebarsten.
De prachtige kaarsenkronen zijn blijk-
De Portugese Buitenkerk
baar in tientallen jaren niet meer op
gepoetst en bovendien op een vanda
listische wijze "versierd" met witte en
rode gloeilampjes.
Van elk der beide manualen van het
prachtige oude pneumatische orgel,
dat in 1922 nog door de fa. Bekker-
Lefeber is gerestaureerd, zijn twee
toetsen zo goed als onbruikbaar.
Volgens de oude djaga, diens zoon,
denkt een ieder maar dit oude orgel
te kunnen bespelen; het is jammerlijk
verwaarloosd. In de N.West hoek van
deze kerk, wordt een Chineesch
schooltje gehouden. Men kan zich in
denken, wat er overblijft van de stilte
van deze gewijde ruimte. Is er dan
geen enkele instantie, die zich het lot
van deze meer dan 250 jaar oude Por
tugeesche Buitenkerk, kan en wil aan
trekken? W.R.F.B.
Zie: Kleurig memoriaal van de Hollan
ders op Oud-Java, Hoofdstuk 52, Angst
in Batavia, Van Embden en Brandt.
**J Uitgifte standaardwerk: Oud Batavia,
F. de Haan.
Een 19e eeuwse afbeelding van de "Uitkijk" (in het midden) en de Westzijde pakhuizen.
