APA KABAR, BUNG?
door A. Ed. Schmidgall-Tellings
Wanneer twee Indonesiërs elkander
ontmoeten kan de begroeting worden
ingeleid met de stereotype uitdruk
king Assalam 'alaikum of, kortweg,
Salam 'alaikum (Vrede zij over u) ge
volgd door het eveneens geijkte ant
woord (Wa) 'alaikum salam (En) vre
de zij over u). Dit zijn fases ontleend
aan het Arabisch. Het Indonesisch zit
overigens vol van deze uitdrukkingen.
Hoe kan het ook anders, waar de Islam
de dominerende godsdienst is in In
donesië.
De bovenaangehaalde begroeting
kan nog verder worden voortgezet met
de konventionele expressie Apa kabar,
Bung? (letterlijk: Wat is het nieuws,
Bung? Dus, Hoe maak jij het? Hoe is
't met je? Hoe gaat het ermee?) beant
woord met Kabar baik sadja, Pak
(Goed, Pak) of Sehat wal'afiat sadja,
Pak (Nog steeds gezond). Ook in deze
laatste zinnetjes zijn leden van de Ara
bische Commando's geïnfiltreerd: ka-
bar (van chabar), wa (en) alsmede
'afiat (gezondheid, welstand). De ge
hele beleefdheidsfrase sehat wal'afiat
betekent dan woordelijk "gezondheid
en welstand", ergo zo iets als "gezond
en wel" of het Engelse "still going
strong".
Bung en Pak zijn aanspreekvormen
die in de Nederlandse vertaling ge
voeglijk achterwege kunnen worden
gelaten. De eerste is zeer populair en
oorspronkelijk bedoeld voor Indo man
nen. Het is een corruptie van het In
donesische (a)bang (broer) en het Ne
derlandse broer op zodanige wijze dat
de Indonesische a is verdrongen door
de Nederlandse oe, thans gespeld u in
het Indonesisch. De voormalige presi
dent van de Indonesische Republiek
(Sukarno) heeft zichzelf getooid met
het predikaat bung om grotere popu
lariteit te verwerven onder zijn volks
genoten. Hij was bekend als Bung
Karno, maar op het hoogtepunt van
zijn macht werd hij plots door zijn sup
porters gemetamorphoseerd in Bapak
Negara of de "Vader des Vaderlands".
Na zijn afzetting was hij bekend als
B.K.! De nieuwe president Suharto
wordt echter nimmer aangeduid met
Bung Harto (laat staan met B.H.; honni
soit qui mal y pense!) doch met Pak
Harto. Zijn vrouw is bekend onder Ibu
Tien.
We willen nog even verder tamboe
reren op deze aanspreekvormen. In de
gehele geschiedenis van de Indone
sische Republiek zijn er zegge en
schrijve maar vier Bungs (met een
grote B, Iho) geweest, nl. Bung Karno,
zie hierboven, Bung Hatta (Drs Moh.
Hatta, de Vice-President onder Sukar
no, voor een korte tijd), wijlen Bung
Sjahrir of Bung Ketjil (de Kleine Bung,
in tegenstelling met Bung Besar - Su-
karno - die de "Grote" Bung was) en
Bung Tomo (die een grote rol heeft
gespeeld in Oost Java tijdens de vrij
heidsstrijd van 1945).
Als we de woorden van de afgezette
president Sukarno mogen geloven dan
kan aan zijn gesprekken met de Ame
rikaanse schrijfster Cindy Adams wel
ke door haar in haar boek Sukarno,
An Autobiography (pag. 73-74) zijn
vastgelegd het navolgende worden
ontleend: (Vertaling van ons) "Toen
ik (Sukarno) de Bahasa Indonesia ver
klaarde tot nationale taal hadden we
een kompleet stei van aanspreekvor
men nodig dat afwisselend zou kunnen
worden gebruikt tussen ouderen en
jongeren, rijken en armen, de presi
dent en de boeren. Dit is de reden
waarom wij de woorden Pak of Bapak
voor vader, Bu of Ibu voor moeder
en Bung dat de betekenis heeft van
broer, tot ontwikkeling hebben ge
bracht. Het was gedurende deze peri
ode van onze culturele revolutie (een
term blijkbaar geïnspireerd door de
destijds in volle gang zijnde culturele
revolutie in communistisch China
AST) dat ik bekend raakte als Bung
Karno (sic!)".
Het bovenstaande moet natuurlijk
met de nodige korrels zout onder de
loup worden genomen. Allereerst heeft
Sukarno NIMMER de Bahasa Indone
sia tot nationale taal verklaard. Het is
de Indonesia Muda (Jong Indonesië)
geweest, een fusie van Indonesische
jeugdorganisaties, die te Djakarta in
de (thans historische) Gedung Permu-
fakatan Indonesia (Gebouw voor Indo
nesisch Overleg) in Gang Kenari (Kra-
mat) op 28 oktober 1928 het Maleis
tot Indonesisch heeft geproclameerd.
Deze dag wordt thans jaarlijks her
dacht onder de naam van Hari Pemuda
(Jeugddag).
De aanspreekvormen Pak en Bapak
(dus niet de woorden Pak en Bapak)
zijn pas naar voren getreden geduren
de de Perang Kemerdekaan of Vrij
heidsstrijd welke ontbrandde onmid
dellijk na de Japanse capitulatie in '45,
toen de TNI-eenheden (TNI Tentera
Nasional Indonesia: Indonesisch Natio
naal Leger) namen droegen ontleend
aan hun commandanten. Zo kende men
de Kompi Widodo en Kompi Ali, het
Bataljon Munawar, Bataljon Worang,
de Brigade Sudiarto en wat dies meer
zij. De negatieve zijde van dit gebruik
van eigennamen schonk als het ware
het aanzijn aan het Bapak-isme of de
paterniteit, want iedere legereenheid
begon te spreken over ZIJN comman
dant, ZIJN leiding, enz. Het was hün
Bapak, hun Pak Ali, die dit of dat ge
daan heeft kunnen krijgen voor zijn
ondergeschikten of anak-buahnja. Ook
in de talrijke laskar rakjat of "ongere
gelde troepen", de "volksgrenadiers",
werden de commandanten door hun
anak-buah aangesproken met Pak of
Bapak. Nogmaals, Bapak werd ge
bruikt om een zeker respect aan de
dag te leggen met betrekking tot een
hogere. Tegenwoordig worden de aan
spreekvormen Pak en Bapak onafhan
kelijk van de leeftijd van de met deze
vormen aangesproken individuen ge
bezigd. Een oudere kan een veel jon-
ere, bijvoorbeeld in een universiteit
waar de docent of professor van een
jongere leeftijd is dan een student,
met Pak aanspreken. Dit gebruik van
Bapak roept soms werkelijk vreemde
situaties in het leven. Laten we eens
het volgende voorbeeld aanhalen: Een
beschaafde en welgestelde familie
heeft een nieuwe tukang kebon (tuin
man) gecharterd van ongeveer 50 jaar
oud. De veel jongere vrouw des huizes
spreekt hem aan met Pak (alhoewel
de man in kwestie in het geheel geen
familiebanden heeft met de huisvrouw).
Deze buitengewone rare situatie voor
Europese oren althans wordt nog ge
compliceerder, indien de tuinman de
roep van de (veel jongere) vrouw des
huizes beantwoordt met Ja, Bu (zoiets
als: Ja, Mevrouw terwijl dat Bu eigen
lijk moeder betekent). Hoe het ook zij,
's lands wijs, 's lands eer.
Een betrekkelijk recente aanspreek
vorm op hetzelfde niveau staande als
bung is zus (natuurlijk van 't Nederl.
zus). Om 't Nederlands jakje ietwat te
verdonkeremanen wordt dit woord ook
vaak gespeld sus (spreek uit: soes).
We kwamen dit woord onlangs nog
tegen in de zondagseditie van Berita
Yudha (Oorlogsnieuws), een blad dat
in Djakarta verschijnt, van 5 januari
1969, waarin het volgende zinnetje
voorkomt: Memang tas itu bagus seka-
li zus! (Inderdaad die tas is erg lief,
juffrouw!).
N.V. Azië Zwitserland Technisch Bureau HENNEMAN
Handel Mij. Sinds 1916
SANITAIRE INSTALLATIES, TEVENS GASFITTERS
ELECTRISCHE-, CENTRALE VERWARMINGS- EN
specialisten in onderhoud en vernieuwingen van installaties in reeds
bestaande huizen. Volledige garantie, prijs offerten.
Atjehstraat 68-72 Den Haag Telefoon 55 03 00 (3 lijnen)
6
