NOGMAALS WAN EN WATI
door Drs. R. L. Mellema
Terug komende op ons betoog, er
zijn in de Bahasa Indonesia nog ande
re woorden te vinden voor dit kabar;
berita en warta, welke echter geen van
beiden de plaats zouden kunnen inne
men van dit kabar in de hierboven
aangehaalde uitdrukkingen. Nogmaals,
het is onmogelijk om te zeggen Apa
berita? of Apa warta?, indien men be
doelt Apa kabar?
Een surat kabar (letterlijk: nieuws
brief) of koran is een doodgewone
krant, hetgeen niet gezegd kan worden
van surat berita of surat warta. De
laatstgenoemde twee samenstellingen
zijn we nog nimmer tegengekomen.
Daarentegen is Berita Negara de be
naming voor de (Indonesische) Staats
courant en niet Kabar Negara of Warta
Negara! A propos, de nieuwsberichten
in een krant worden aangeduid met
warta-berita en niet met kabar-berita,
warta-kabar of wat dies meer zij. En de
persoon die jacht maakt op deze war
ta-berita, dat is de journalist, is niet
een warta-beritawan doch een warta-
wan of beritawan, maar in geen geval
een kabarwan.
Begint het u nog niet voor de ogen
te duizelen? Dan gaan we nog even
verder met erop te wijzen dat de
Lembaran Negara het equivalent is
voor het Staatsblad. Maar dit natuur
lijk in het voorbijgaan.
Dan hebben we nog die beroemde
en somtijds gevaarlijke kabar angin
(letterlijk: windberichten) of geruchten.
Nooit spreekt men over berita angin of
warta angin. Een synoniem is echter
berita dengkul of radio dengkul (deng-
kul knie),
Hoe het ook zij, een kabar kan af
komstig zijn van 't Kantor Berita "An-
tara" of Nieuwsagentschap "Antara".
Er bestaat geen Kantor Kabar of Kantor
Warta in geheel het Indonesische ei
landenrijk. Te uwer informatie willen
we er hier nog terloops op wijzen dat
dit nieuwsagentschap in het leven is
geroepen op 13 december 1937. En
passant, dit antara paraisseert even
eens in de poëtische benaming Nusan-
tara voor ons geboorteland. De bena
ming is een samenstelling van nusa
(eiland) en antara (gelegen) tussen
(Azië en Australië) Het Gouverne-
ments Nieuwsagentschap "Antara"
moet natuurlijk de schakel vormen
TUSSEN (ANTARA) het gouvernement
en het volk.
Volgens een zekere Mevr. Dra Ha-
ryati Soebadio is de naam Nusantara
een creatie geweest van wijlen Ki
Hadjar Dewantara, de geestelijke vader
van de bekende Taman Siswa scholen,
toen het Indonesische nationalisme
zijn hoogtepunt had bereikt*).
Merkwaardig echter, dat volgens Prof.
Dr. G. E. Hall in zijn A History of
South-East Asia (St. Martin's Press
Inc., New York, 1955, pagina 72) de
benaming Nusantara reeds bekend was
in de 13de eeuw ter aanduiding van
Met grote belangstelling heb ik ken
nis genomen van het artikel van de
Heer A. Ed. Schmidgall Tellings, ver
schenen in TONG TONG no. 23 van
de 13e Jrg. dd. 15 juni 1969, op blad
zijde 12. In dit artikel geeft de schrij
ver een overzicht van enkele nieuwe
populaire termen in het modern Indo
nesisch, en wel woorden gevormd met
behulp van achtervoegsels -WAN en
-WATI. Wanneer ik mij veroorloof hier
bij een kleine aantekening te geven
in de vorm van een aanvulling moge
dit slechts worden gezien als een blijk
van waardering voor de door de schrij
ver naar voren gebrachte taalver
schijnselen.
Als uitgangspunt voor deze aanteke
ningen wil ik even teruggaan naar het
slot van genoemd atrikel, waar de
schrijver zegt, dat "men het toch niet
aandurft om orang Indonesia te trans
poneren in Indonesiawan c.q. Indone-
siawati, of orang Belanda in Belanda-
wan c.q. Belandawati".
Dat men in deze laatst genoemde ge
vallen de achtervoegsels -wan of -wati
niet gebruikt zal blijken zeer terecht
te zijn, wanneer men zich bezint op de
herkomst en de oorspronkelijke bete
kenis van deze achtervoegsels. Het is
namelijk zo, dat -man en -wan (de
mannelijke vorm, met een lange a) en
-mati en -wati (de corresponderende
vrouwelijke vormen) bekende en veel
gebruikte achtervoegsels zijn in de
oude taal van de Hindu's, het Sans
kriet. Een ons allen bekend voorbeeld
vinden we in de naam van het hoogste
gebergte ter wereld, bekend als Hima
laya (een samentrekking van hima
sneeuw en alaya verblijfplaats,
oord, dus: sneeuwoord), maar door de
"het eilandenrijk buiten Java". Sommi
ge eilanden van de Indonesische archi
pel dragen een naam aanvangende
met Nusa, bijvoorbeeld Nusakamban-
gan (Drijvend Eiland) ter hoogte van
de zuidkust van Java en daarvan ge
scheiden door de Segara Anakan of
Kinderzee, een zeeëngte. Dit eiland
is een gevangenkolonie sedert de da
gen der Hollanders. Nusa Ina is de
nieuwe naam voor het eiland Ceram,
en Nusatenggara Barat, afgekort Nus-
tengbar, is een nieuwe provincie die
tot stand is gekomen op 17 december
1958 bestaande uit de eilanden Lombok
en Sumbawa.
Ada-ada-sadja! (Er is toch maar al
tijd wat!).
(Auteursrechten uitdrukkelijk voorbehouden).
Kompas, Djakarta, 24 oktober 1966,
pagina 3.
Indiërs meer genoemd: Himawan, (d.i.
hij die sneeuw bezit, de sneeuwrijke).
Met de komst van de oude Indiërs in
Indonesia tussen 400 en 800 jaar A.D.
hebben vele Sanskriet woorden, uit
gaande op genoemde achtervoegsels,
in Indonesia burgerrecht gekregen.
Voor het zoeken naar nieuwe woorden
gaan de huidige Indonesische deskun
digen gaarne bij het Oud-Javaans, ook
bekend als Kawi, te rade. Wat nu de
betekenis van de achtervoegsels -wan
en -man betreft( de achtervoegsels
werden door elkaar gebruikt), deze
was niet die van "man' of "vrouw",
zoals de schijver in de aanvang van
zijn artikel stelt, maar: hij die (-wan)
of zij die (-wati) in het bezit is van
de zaak of eigenschap die door het
betreffende woord wordt bedoeld. Ter
wijl in de door Schr. aangehaalde
voorbeelden de door hem aangegeven
vertaling dus correct is, zal zijn rede
nering als volgt moeten worden ge
wijzigd: bv. "setiawan" is hij die de
eigenschap "setia" of trouw bezit;
"trisnawati" is zij die de eigenschap
"trisna" of liefde bezit.
Zo is dus ook "usahawan": hij die
arbeid verricht of zo men wil: hij die
de perusahaan of onderneming drijft,
dus ondernemer. Woorden als "djuta-
wan": hij die een miljoen bezit (miljo
nair) of "hartawan" hij die goederen
bezit (rijkaard) of "modalwan": hij die
kapitaal bezit (kapitalist) en andere
door Schr. gegeven voorbeelden zijn
alle gevormd met handhaving van de
oude, oorspronkelijke betekenis van
de achtervoegsels -wan en -wati.
Het blijkt dus dat de huidige Indonesi
sche taalverrijkers zich nog steeds,
hoeveel eeuwen het ook geleden moge
zijn dat Indonesia voor het eerst met
de genoemde vormen kennis maakte,
bewust zijn van de oorspronkelijke zin
en het oorspronkelijke gebruik van de
thans herboren achtervoegsels.
Nu moge het duidelijk zijn dat men
geen woorden als Indonesiawan of Be-
landawan zal gaan formeren, omdat
hier zeer zeker geen sprake is van het
bezitten van een zaak of een eigen
schap.
Kemudian harap mendjadi maklum
adanja dan terimakasih.
Hormat saja,
R.L.M.
7
