BOGOR (III)
J. M. VAN EXEL's
Bogor en omstreken kende ik heel
goed en velen van de bevolking kenden
mij heel goed. Zelfs op die ene dag
in april 1948, toen ik daar heel kort
was voor grafbezoek, ontmoette ik daar
op mijn dwalingen in de kotta en des
sa's nog oude vrienden, die me harte
lijk begroetten en mij feliciteerden, nog
in leven te zijn, want ook zij kenden
het wrede juk van de japanners.
Bogor was op die dag voor mij geen
openbaring. Ik werd er weemoedig van.
Deze plaats was niet meer als voor
heen zonder de japanners. Er was
niets mooi's meer aan deze plaats. Het
lieve Bogor was zo verwaarloosd, bijna
geen groen aan de bomen, alleen maar
gele bladeren. De huizen waren totaal
verwaarloosd. Je merkte duidelijk, dat
het nette Soendanese volk verarmd
was en niets meer had om fleur aan
hun bezit te geven. 1)
Binnen die korte tijd, dat ik daar ver
toefde, bezocht ik Kedoeng Halang,
toen de nieuwste buurt van Bogor,
vandaar naar het lager gelegen Sem-
poer en via de oversteek van de "Tjili-
woeng" via lebak Kantian over de grote
weg Pabaton naar gang Pebaton
en omgeving. Ik zag daar de oude
dokter Kramat 2) op zijn erfje op zijn
luiaard stoel liggen. Alles één en al
verwaarlozing.
Van hier kwam ik in Pasar Anjar,
waar je alleen maar vele kraampjes
aantrof, waar verroeste onderdelen van
afgebroken huizen, oude spijkers,
scharnieren, etc. etc. aantrof. Ook de
bekende heerlijke garodèk kon je niet
meer krijgen.
Pasar Anjar was voor de oude Bogo-
rianen de snoepplaats van allerlei heer
lijkheden, maar niets daarvan was meer
te bespeuren.
Daarna kerkhof-waarts, na vooraf
mijn oude haarknippers Hassan en
Amoed in hun kraampje opgezocht te
hebben. Hassan is een fenomenale
ketjapi-zanger en guitarist. Hebt U wei
eens zo'n ketjapi-avond onder onsjes
meegemaakt? Geef me deze maar dan
een songfestival hier. De lieflijke ke-
tjapimuziek, gevormd door de guitarist,
violist, de ketjapi en de bamboefluitist
met Hassan als zanger. Enige liederen
zoals de "Liwoeng" en "Asmarandana"
en nog vele andere, worden dan ge
speeld en gezongen, vooral als er een
goede zangeres bij was. Het waren
verrukkelijke gelegenheden.
Nu even over de door de schrijfster
bedoelde helling. (TT No 17, voorplaat
artikel). Van de grote postweg naar de
brug over de "Tjisedane" heette de
weg "de Bantammerweg". N,a de pas
torie, de Zuidzijde van het Stations
park, de gevangenis, de bioscoop, kom
je op de "Rode Brug", waaronder de
"Pekantjilan" stroomt en niet de Tjili-
woeng of Tjisedane 3). Dan daartegen
over rechts, gang Kebondjahe. Verder
krijgen we Panaraganlebak en Penara-
ganpeuntas. Hierna, aan het einde van
de Bantammerweg krijgen we de brug
over de "Tjisedane", waarna je de stij
gende weg krijgt naar Tjiomas. Rechts
afslaande gaat de weg verder naar
Dramaga, waar het welbekende land
van rubber en sawah's is van de fami
lie van Motman, die een buiten had
in Weltevreden (Batavia), gelegen aan
de weg naar Tanah Abang, een groot
huis met groot erf aan de voorkant,
waar een grote volière was met slinger
apen erin.
Na Dramaga krijgen we het particu
liere land Tjampea, welk later door het
Gouvernement voor 5 miljoen gulden
werd overgenomen. Eerder was Tjam
pea beheerd door de gebroeders Kie-
viets.
Tjampea, met de goenoeng van die
naam, en even verder aan de linker
kant, onzichtbaar van de weg, de Elec-
trische Centrale Kratjak en niet ver er
vandaan de Rubbercnderneming Nang-
goeng.
Verdergaande krijgen we Leuwiliang
en daarna de dessa Kalong. Hier wil
ik even bij stilstaan, aangezien hier aan
de kant van de weg, mijn hoofddrijver
en andere drijvers woonden, die nooit
mankeerden, wanneer we 's zondags
daar op varkensjacht gingen, want even
na deze dessa Kalong hadden we de
Rubber- en Theeonderneming "Bo-
lang", in welk gebied we ettelijke
babis hadden geschoten.
Zo, en verdergaande krijgen we de
Rubberonderneming "Djasinga", hier
reeds de grens Bogor/Bantam. In Ban
tam was ik ook op verscheidene plaat
sen geweest. De werking van de Anak
Krakatau had ik nog vanaf de pasang-
grahan "Pasaoeran" mogen aanschou
wen.
Tot slot nog even dit. Bogor (blz. 6)
heeft nog een tweede viersprong. Deze
is de viersprong Bantammerweg, Bios-
coopweg, Pledang.
De glanskever wordt in Midden-Java
eveneens genoemd "Samber lilèr" 4).
Voor de Bogoriaan draagt dit beestje
Schoenhandel
alleen Reink mstraat 29
Den Haag - Tel. 33 21 17
Specialist in exclusieve dames
schoenen met hoge of lage hak
in de allerkleinste maten,
vanaf maat 32
Het is nu de hoogste tijd
voor kleine maten
iiii>iiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiuiiiiiUHiiiiuiiiiiiiiiiiiiuii)üiuiimtiDiiiw«fflMi0»BBnBMUimuni
de naam "Katteka". Wat deze naam
betekent, weet ik echter niet.
Abonnee
Als oud inwoner van Bogor ik
woonde er 33 jaar meen ik wel ze
ker te weten, dat de kali onder de
"Rode Brug" niet de Tjisedane is, maar
een gegraven aftakking daarvan 3). De
Tjisedane is een brede, grote kali, die
stroomt onder de brug bij Paneragan,
vóór men de grote helling naar Tjiomas
opgaat.
Evenals in de Tji-Liwoeng liggen daar
veel grote stenen, die niet te vinden
zijn in het "Kanaal" onder de Djem-
batan Merah. Dit "kanaal" stroomde
langs onze achtertuin op Pledang en
kwam verderop bij het Arabische Kamp
in de Tjisedane.
Ook het onderschrift bij de foto van
Hotel Du Chemin de fer is niet goed.
Dit hotel lag aan de Bantammerweg en
niet aan de Grote Postweg. Aan de
Grote Postweg lag Hotel Bellevue.
Tj. Wolff von Wülfing-v. d. Brug
1) Helaas is dit na-oorlogse beeld van
Indonesië door vele Indischgasten ont
houden als een blijvend welvaarts- en
zelfs waarde-verschil tussen "ons In-
dië" van vóór de oorlog en het na
oorlogse Indonesië. Met vele denigre
rende opmerkingen aan het Indonesi
sche volk.
De oplettende toeschouwer weet ech
ter ook wel dat de enorme verarming
(als oorlogsverschijnsel van elke oor
log) Indonesië veel erger trof dan
b.v. Nederland dat al direct kon be
schikken over rijke Marshall hulp.
Tweede verschijnsel: door de algeme
ne armoede was veel volk toege
stroomd naar de steden en werd het
zelfde verschijnsel merkbaar als ook
vóór de oorlog (toen alles zo mooi
was!) te zien was in zwaar overbevolk
te stadskampongs in Djakarta en Soe-
rabaja. De gemiddelde Europeaan zag
het nooit, want kwam nooit in die kam
pongs. Maar b.v. Tjalie als zwerver
wél. Ook toen (in ónze rijke tijd) heers
ten in ettelijke kampongs schandelijke
toestanden. Dit heeft mijn respect voor
de arme Indonesiër verhoogd, die kans
zag in zulke kampongs schoon en zin
delijk te blijven!
In het moderne Europa leidt overbevol
king al sinds lang in vele wijken tot
toenemende vervuiling en verwaarlo
zing. En er zijn buurtjes in Amsterdam
en Den Haag die mij doen denken aan
het oude Semoet in Soerabaja of Pe-
todjo in Betawie. En de vervuiling
wordt steeds erger. Onze spot op In
donesië slaat terug...
2) Wij weten niet wie of wat met deze
figuur bedoeld wordt; ook is de ano
nieme schrijver van dit artikel niet te
bereiken om informatie. Was het een
bekende doekoen?...
3) Beide inzenders protesteren tegen
de naam Tjisedané onder de Rode Brug
(terecht!) en op slag herinneren we ons
de naam Pekantjilan weer. Echter kan
14
