BIJ DE VOORPLAAT
AFSCHEID VAN EEN
KERKHOF
Hses f^sT
Toen ik in 1965 in Indonesië en ook
in Bogor mampirde, merkte ik dat men
bezig was het oude en bekende kerk
hof aan Tjikeumeuh op te ruimen. De
stoffelijke overschotten werden opge
graven en (met hunne grafzerken) over
gebracht naar een nieuwe begraaf
plaats verder buiten de bebouwde kom.
Het wonderlijke was wel dat ik, rond
warende op deze in dubbele zin tot
vergetelheid gedoemde dodenakker,
een merkwaardig gevoel had van te
verkeren tussen levenden, en zelfs
goede, levende vrienden. Dat kwam
door de namen op de grafstenen. Over
al elders in "mijn" Indonesië waren
immers de Europeanen uit de werke
lijkheid verdwenen. Hun taal werd op
Indonesië's straten niet meer gehoord,
noch werden hunne namen vernomen.
Maar hier op dit kerkhof las ik op
de grafstenen bekende naam na beken
de naam. En met die namen kwamen
de gestalten der naamdragers weer tot
leven. Niet alleen van mensen en fa
milies die ik persoonlijk gekend had,
maar ook namen uit onze historie die
al vergeten waren. Zo zag ik de naam
"Ondaatje", een naam die nauw ver
bonden is met de geschiedenis van de
Java-oorlog aan het begin van de
vorige eeuw. Eén der Nederlandse be-
stuurs-ambtenaren die ook tot de be
strijders van de Javaanse held Dipo
Negoro behoorde, was een Ondaatje.
Een even bekende naam als Toontje
Poland in die dagen. Van anderhalve
eeuw terug nota bene!
Op een wonderlijke manier zijn wij,
zelfs als wij overleden zijn, „onsterfe
lijk" omdat onze namen en onze wer
ken nog heel lang blijven bestaan.
Daarom ook heeft Tong Tong zijn gro
tere waarde: het is ons Indisch "visite
kaartje" voor latere generaties. En het
is waar wat lezer Jan Ball eens zei:
"Het gaat er niet om hoe belangrijk de
dingen zijn die we neerschrijven, maar
dat we anyway schrijven. Omdat we
daarmee immers GETUIGEN!" En door
zo'n getuigenis alleen al voort blijven
bestaan, en sfeer scheppen en even
tueel zelfs aansporen tot nieuwe en
grotere daden.
Dus "Nieuw Leven" helpen maken!
En daardoor de eeuwigheids-cyclus
helpen maken die "Leven" heet.
wïE I»
CVESL 8.VMl*-
t 0V'<-W
...de nieuwe begraafplaats, verder buiten de
bebouwde kom...
...de naam Ondaatje, een naam die nauw ver
bonden is met de geschiedenis van de java-
oorlog.
Want kijk die merkwaardige voor
plaat eens aan van dit nummer. Over
de graven der reeds lang overledenen
spelen de kinderen van de toekomst.
Nét als Tjalie en Bentiet en Njootje
voorheen. Met precies hetzelfde le
venspatroon. Weliswaar schijnbaar on
gevoelig en zonder respect voor de
doden alsof ze op een speelplaats wa
ren met hun rovertje en krijgertje. Of
op een jachtterrein met hun katapult.
Is dit oneerbiedig?
Horen kinderen nooit te spelen waar
overledenen rusten? Of op zijn hoogst
hier schrijden met fluisterende stappen
en met gedempte stem?
Onwillekeurig denken we aan dat
prachtige gedicht van Robert Frost:
IN A DISUSED GRAVEYARD
The living come with grassy tread
To read the gravestones on the hill;
The graveyard draws the living still,
But never any more the dead.
Dat dus bezonken blijft staan bij een
verlaten kerkhof,
"waar bezoekers alleen komen met
door het hoog opstaand gras ge
dempte schreden, namen lezend op
verbrokkelde grafstenen. Ja, ook al
wordt dit kerkhof niet meer gebruikt,
het trekt nog steeds levende mensen
voor een bezoek, maar nooit, nooit
meer komen hier de doden".
In de editie die ik heb van de gedich
ten van Robert Frost, staat ook een
tekening bij dit gedicht van scheef
staande, verbrokkelde grafstenen tus
sen hoog opstaand gras. Een beeld dat
wij allemaal kennen van vlak na de
Jappentijd, vooral in kleine plaatsjes
zoals b.v. Wlingi of Ngoedjang, toen
er al jaren lang geen bezoekers ge
weest waren. Kerkhoven die bovendien
spoedig voorgoed verlaten zouden
worden.
Een beeld van droefenis en somber
heid en doem, dus een stempel dra
gend van het Definitief Voorbije van
alles wat leeft...en dat is FOUT!
Want als immers ieder's voorbije le
ven de triestheid van het afscheid eeu
wig zou moeten dragen, zouden er na
de miljoenen jaren dat de mensheid
bestaat al lang zoveel kerkhoven be
staan dat er geen plaats meer over zou
zijn om te leven. Anders gezegd: de
hele aarde is eigenlijk (net als op de
voorplaat) één groot kerkhof, waarop
NU de levenden van NU spelen en le
ven en jagen en vechten en doden. En
net als op de voorplaat is al het wer
ken van de beschavingen van vandaag
vergeleken bij de ontzaglijke afmetin
gen van Tijd en Ruimte maar "kinder
spel", zonder begin, zonder einde,
maar bestaand uit de dwang van het
bestaan zelf, dat érgens beginnen móet
en eindigen móet, doodgewoon om Het
Leven zelf mogelijk te maken.
Hoe langer we over Leven en Dood
denken, hoe zekerder we moeten toe
geven dat deze voorplaat een eerlijke
en moedige aftekening ervan geeft, en
dat we van ons leven toch liever geen
Jantje-lacht-en-Jantje-huilt moeten ma
ken. Hoe hoog we ons leven ook aan
slaan en hoe onvergetelijk onze naam.
De Tijd vergunt ons slechts beperkte
tijd van leven en beperkte tijd voor
onze nagedachtenis. Vooral tegen het
eind van onze leef-tijd horen onze ei
sen t.a.v. het bestaan bescheidener te
worden.
Ongemerkt is dit artikel een bijdrage
van Tong Tong geworden tot de Geron
tologie, d.i.: de wetenschap van het
lees verder pag. 3, onderaan
ONAFH. IND. TIJDSCHR. 15e JAARG. No. 7
Pr. Mauritsl. 36, Den Haag - Telegramadres: Tong
Tong DenHaag - Tel. 070-54.55.00/54.55.01 - Giro 6685
Uitgave: Publ. en Handel MIJ Tong Tong N.V.
Directie en Hoofdredactie: Tjalie Robinson.
2de Redacteur: G. H. Bartman, Willem Klooslaan
38, Eindhoven.
Eind-redacteur: Ch. Manders.
Verschijnt de 1ste en 15de van iedere maand
Prijs per nummer f 1,Abt. Nederl.: kwart, f 6.
halfj. f 12,jaar f 24,Abt. Europa: jaar f 29,
Buiten Europa: jaar f 34,
Abt. (per jaar en per luchtpost): Australië en
Nw. Zeeland f 69,—; Indonesië f 64,—Z.-Afrika
en Z.-Amerika f 54,—; Canada en Ver. Staten
f 44,—; Maleisië en India f 51,—, Suriname en
Antillen f 44,
ZOEKT OP BASIS VAN DE NUTTIGE ERVARIN
GEN IN DE GORDEL VAN SMARAGD NIEUWE
INTERESSEN IN NEDERLAND TE WEKKEN VOOR
DE TROPENGORDEL.
De directie behoudt zich het recht voor hen die
schadelijk geacht worden voor het welzijn van
Tong Tong als abonnee te weigeren of af *e
voeren.
ALLE ABONNEMENTSGELDEN ZIJN BIJ
VOORUITBETALING VERSCHULDIGD
ADVERTENTIES KUNNEN ZONDER OPGAAF VAN
REDENEN GEWEIGERD WORDEN
2
