PEH TJUN
door: Nio Kiem Soei
Bijgaand artikel kregen wij toegestuurd
en vonden wij zo aardig, dal wij beslo
ten het in dit nummer te plaatsen, on
danks het feit dat het nu oktober is en
Peh Tjun in mei valt. Hoewel Peh
Tjun in Indonesië allang niet meer in
het openbaar gevierd wordt, zal het
gebruik in familiekring wellicht nog in
ere worden gehouden.
Vandaag is het Peh Tjun. Vele Chi
nese huisvrouwen en jonge meisjes
zullen thuis de laatste dagen druk be
zig geweest zijn met het uitzoeken van
de korrels gewone rijst uit de beras
ketan (kleefrijst) om zuivere ketan te
krijgen voor de bereiding van de bah-
tjan, de pyramidevormige koek van
kleefrijst verpakt in bambubladeren
samengebonden met een dun touwtje
zeegras. Die bah-tjan is namelijk een
traditioneel gerecht op Go Gwee Go
Djit, dat is de vijfde dag van de vijfde
maand van de Imlik jaartelling. Deze
dag noemt men Pehtjun.
Men vertelt, dat in 290 v. Chr. de
staatsman en befaamde literator Chu
Yuan op die dag zelfmoord pleegde
door zich in de Milo-rivier te werpen.
De aanleiding hiervoor was het vertrek
van de hertog van Chu, ondanks de
smeekbeden van Chu Yuan om dat niet
te doen, naar Chin tijdens de Chu-
Chin oorlog. Chu Yuan was hierdoor
zo radeloos geworden, dat hij besloot
zijn hertog trouw zijnde zich van
het leven te beroven. Hij gooide zich
aan een grote steen in de rivier en
verdween in de diepte. Op het bericht
van het verdwijnen van Chu Yuan zocht
men de hele rivier af om zijn stoffelijk
overschot te bergen. Tevergeefs ech
ter.
Ook het uitstrooien van rijstkorrels
in de rivier om het lijk van Chu Yuan
terug te roepen had weinig gebaat.
Uit eerbied voor Chu Yuan gooit men
tot heden ten dage bah-tjan in de rivier
op de ochtend van Peh Tjun. Voor het
geval er geen rivier in de buurt is,
maar wel de zee, vaart men de zee
op en gooit wat bah-tjan in het water.
Vooral de nabestaanden van personen,
die op zee of bij overstromingen zijn
omgekomen, zullen deze traditie ge
trouw vervullen. Naast de algemene
nagedachtenis aan Chu Yuan offert
men dus hierbij tegelijk aan de ziel der
in het water omgekomenen.
In Tangerang waar zich veel Chine
zen hebben gevestigd wordt elk jaar
op Peh Tjun de Tjisedane druk beva
ren. De prauwen, die de rivier opvaren
worden speciaal versierd. Men noemt
ze perahu naga of drakenprauw. Peh
Tjun is dus meer een feestdag gewor
den dan een rouwdag.
In Oost-Java wordt Peh Tjun ook nog
wel gevierd, dat wil zeggen men offert
bah-tjan aan de voorouders en men eet
dus op die dag bahtjan thuis. Bezoe
ken aan rivieren of aan zee ontbreken
echter.
In Makassar waar de dichtstbij gele
gen noemenswaardige rivier, de Kali
Berang, toch nog altijd een paar kilo
meters buiten de stad ligt, gaat men
liever de zee op met zijn bahtjan. Wel
is er een "riviertje" ten noorden van
de stad gelegen, de Tello, maar men
gaat daar liever niet heen. Die is na
melijk niet al te schoon en de omge
ving met de vele tuakwarongs, is ook
bepaald niet aar,trekkelijk om met Peh
Tjun daar bahtjan te gaan uitwerpen.
Voor de in Medan wonende Chine
zen is Pantai Tjermin de aangewezen
plaats om bahtjan in zee te gooien.
In Makassar noemt men de bahtjan
kué tjan en de met varkensvlees ge
vulde bahtjan wordt eenvoudig kué
tjan babi genoemd.
Men heeft namelijk twee soorten
bahtjan. De zonder vlees gevulde bah
tjan wordt met gula pasir (kristalsui
ker) of met opgekookte verdunde gula
Djawa (bruine suiker) gegeten. Het om
de bahtjan gebonden stukje touw van
zeegras dient niet alleen om de bah
tjan bij elkaar te houden, maar ook om
de bahtjan in stukjes te "snijden". Van
dat stukje touw maakt men namelijk
een lusje en met dit lusje trekt men
Als de oogst binnengehaald is en de sawah
na een lange rust u eer omgeploegd wordt en
onder water gezet voor de nieuwe bibit, dan
is het "speeltijd" voor de bèbèks, die echt
genieten van deze "grazige modderweiden"
De sawah-terrassen op de achtergrond, een
karbouw en een vulkaan, en klaar is het
"Indonesisch portret", waar wij eigenlijk veel
te weinig interesse voor hadden, omdat in het
leven van de Indonesische bèbèk onze gedach
ten meestal alleen bij de "telor asin" bleven
staan
(Foto: E. v. Haasen-Boer)
door de bahtjan, zodat de koek in plak
jes wordt verdeeld. Daar de bahtjan
van kleefrijst is gemaakt moet men
natuurlijk wel een beetje handig om
gaan met het lusje, opdat het niet
blijft haken of kleven.
In Surabaja is elke dag bahtjan op
Pasar Atom verkrijgbaar. Ook op Pa
sar Glodok van Djakarta wordt bahtjan
op gewone dagen verkocht. In Djakar
ta wordt de bahtjan zelfs elke dag
langs de straat gevent.
Op vele plaatsen echter wordt de
bahtjan slechts eens per jaar bereid
en wel óp Peh Tjun.
Zoals we reeds in het begin zeiden,
nemen de voorbereidingen voor Peh
Tjun en dus voor het bereiden van de
bahtjan een paar dagen in beslag. De
avond voor Peh Tjun heeft men alle
bahtjans al in de bamboeblaadjes ge
wikkeld en netjes met zeegrastouw aan
elkaar vastgebonden. Voor de kleintjes
heel kleine bahtjans gemaakt, die een
diameter van een a twee centimeter
hebben. De gewone bahtjan is natuur
lijk veel groter, met een diameter van
bij de vijf centimeter. Zo kunnen tien
tallen bahtjans bij elkaar samengebun
deld worden en zo in de kukusan gaar
worden gestoomd. Als ze gaar zijn
worden ze ergens in de eetkamer op
gehangen. Wie bahtjan wil eten, snijdt
er eentje van de bundel af. De hele
dag snoept men van de bahtjan, waar
van natuurlijk extra veel is bereid. Im
mers, over een jaar pas kan men weer
bahtjan snoepen behalve dan in die
steden waar de bahtjan een dagelijkse
lekkernij is geworden.
Ook geeft men op Peh Tjun elkaar
bahtjan, alhoewel men per sé weet,
dat ieder toch zelf beslist bahtjan thuis
heeft. Men doet dit echter meer voor
het "uitwisselen" om dan te weten te
komen, wie de lekkerste bahtjan heeft
gemaakt. De kleinzoon zal dan "na
tuurlijk" het commentaar leveren, dat
de bahtjan van oma het lekkerst is.
Een aansporing voor moeder de vrouw
om volgend jaar meer lekkere bahtjan
voor haar kleine te bereiden.
Zo gaat de Peh Tjun dan voorbij en
evenzo het traditionale bahtjan-eten.
Uit:
De Vrije Pers NV
d.d. 13 juni 1956
Surabaja
10
