Varia Bahasa Indonesia
Met grote belangstelling heb ik de
artikelen gelezen van de hand van dhrn
W. F. W. Schardijn (TT van 1 juli 1971),
H. Hamar (TT van 1 augustus 1971) en
Drs. H. D. van Pernis (TT van resp. 15
juli en 15 augustus 1971) over verschil
lende aspecten van de Bahasa Indone
sia.
Wat kalang-kibut betreft, dit woord
heb ik in Indonesië uitsluitend horen
bezigen door Indo's en niet door Indo
nesiërs om, wat men toen froeher
pleegde te zeggen, "leuk te doen"-
Dhr Hamar geeft wel de betekenis
van het woord karta in Djocjakarta,
maar helaas niet die van Djocja. In het
Hindoe-Javaanse helden-dicht, de Ra-
majana (ook wel gespeld, Ramayana)
wordt nl. gewag gemaakt van het rijk
Kosala waar prins Rama vertoefde. De
hoofdstad van dit rijk was Ayodhya.
Djocja is hiernaar genoemd. De naam
Ayodhya heeft men te zien als A
yodhya. Wat de "a" betreft, er zijn
twee soorten "a's" in het Javaans be
kend. Het Oud-Javaans kent namelijk
een "a" ter aanduiding van een bezits
verhouding en deze "a" kan worden
weggelaten zonder afbreuk te doen aan
de betekenis van het woord waaraan
het is gehecht, dus aurip betekent het
zelfde als urip: leven. En dan kent het
Javaans een andere "a" ontleend aan
het Sanskriet en in de spraakkunst ge
noemd alpha privans of "negative a".
Djakarta kent een groot bouwbu
reau genaamd Nindya Karya. Volgens
een bestaande regel in de Sanskriet
spraakkunst zou dit moeten zijn Anin-
dya Karya (dus, met alpha privans) met
de betekenis van "Deugdzaam Werk"
(zie ons artikel TT van 15 juni 1969,
waarin het een en ander is gezegd over
karya). Bezien vanuit Sanskriet oog
punt moet Nindya Karya juist het tegen
overgestelde betekenen van "Deugd
zaam Werk", ergo, "Ondeugdzaam
Werk". Hier blijkt duidelijk uit dat een
regel bestaande in 't Oud-Javaans wel
ke zegt dat de bezitsaanduidende "a"
kan worden weggelaten (aurip-urip)
klakkeloos is toegepast op de Sanskri-
tische "a" dat evenwel een geheel an
dere functie heeft. Ayodhya betekent
in het Sanskriet "Onoverwinnelijk" en,
derhalve, Ayodhyakarta: "Onoverwin
nelijke Stad". Door bovengenoemd ge
bruik, om de alpha privans weg te laten,
toe te passen op deze naam verkrijgt
Yodhyakarta of Djocjakarta de beteke
nis van "onoverwinnelijke Stad".
De vertaling van een artikel voorko
mende in het tijdschrift "Tempo" van 5
juni 1971 door Drs. van Pernis is inder
daad zeer lezenswaardig, alleen jam
mer dat ik de originele Indonesische
tekst niet in mijn bezit heb.
Over de persoonsnaam Saimun kan
ik het volgende opmerken. Mijn (Indo
nesische) vrouw, die librarian is in de
Library of Congress in Washington
D.C- en dagelijks heeft te maken met
Indonesische boeken wist mij te ver
tellen dat èn de naam Saimun èn die
van Sami'un in Djakarta voorkomen, zo
dat m.i. de naam gebezigd in het bo
venaangehaalde stuk juist moet zijn.
Bovendien een bekende Djakartaanse
zanger heet Sam Saimun!
"Gehuurde helicopters", zoals men
die in New York City kan aantreffen,
bestaan in Indonesië nog niet. Met een
helitjak, waarvan een foto hierbij gaat,
ontleend aan de "Yudha Minggu" van
27 juni 1971, wordt niets anders be
doeld dan een gemotoriseerde betjak
met Vespa motoraandrijving, waarbij de
passagiers in een afgesloten comparti
ment zitten vóór de bestuurder; het
compartiment gelijkt op een cockpit
van een helicopter, vandaar de naam
helitjak, welke m.i. een acronym moet
zijn van helikopter betjak. In Engelse
vertaling zoiets als "heli-like betjak or
pedicab". Er rijden momenteel in Dja
karta pas ongeveer 50 van deze vehi
kels rond, die echter nooit in de lucht
gaan!
En de tjutbrai, neen maar, het is vol
strekt geen typische Betawise "uitvin
ding" in de vorm van een (heren)pan-
talon die heel strak zit om de heupen
en na de knieën wijd "uitwaaiert", dus
een soort "bell-bottom". Niets is min
der waar, het heeft wel wat te maken
met een pantalon die heel strak zit om
de heupen maar niet verder gaat dan
tot boven de knieën. Van een "uitwaai
eren" is helemaal geen sprake, mis
schien wel van een "inwaaieren", als ik
dit woord even mag creëren. De tjut
brai is een Amerikaanse uitvinding. De
aantrekkelijke hostesses pramubak-
ti geheten in het Indonesisch werk
zaam op de Djakarta Fair (U weet toch
wel, die bekende Pasar Gambir van
toen froeher) hadden zich allemaal ge
stoken in deze tjutbrai. Zo stonden er
een aantal lieftallige pramubakti (Man-
jala, Bob! zou de anak Betawi zeggen,
waarmede hij dan zijn gevoelens wenst
te vertolken in de geest van het Ame
rikaanse "gee, how groovy!") in een
stand waar verversingen werden aan
geboden. Indien de bezoeker antwoord
kon geven op de door hen gestelde
vragen, kreeg hij een coupon voor een
gratis verversing.
Een verslaggever van "Berita Yudha"
(19 juli 1971) wist de volgende opmer
king te maken naar aanleiding van het
bovenstaande: "Maar zodra ze (dat zijn
die meisjes) al met je hebben gebab
beld, is je hele dorst in één slag ver
dwenenEn weet U waarom, het
komt allemaal natuurlijk door die tjut
brai ofHOT PANTS!**) Ook dit
woord moet naar mijn bescheiden
mening een acronym zijn van kan-
tjut brai (van birai in het Javaans en bi-
rahi in het Indonesisch). De kantjut is
natuurlijk de lendendoek; brai, birai, en
birahi betekent "zich aangetrokken ge
voelen door kleren, enz. voor het an
dere geslacht", zodat tjutbrai zoiets be
tekent als "pantalon waardoor men zich
aangetrokken voelt tot de opposite
sex"- Manjala deh! Vóór de kreatie van
tjutbrai gebruikte de pers vaak het
woord kolor anget ("Yudha Minggu"
van 28 maart 1971); kolor betekent
"broekriem, koord" en anget het En
gelse "hot".
A. Ed. Schmidgall-Tellings,
A(nak) B(etawi)
Het woord staat anders ook in Kra
mer's "Kamoes Indonesia".
Wij kregen twee verschillende in
formaties over de "tjutbrai", naar ach
teraf blijkt, dus beide fout. In het alge
meen ontstaan in Indonesië vele be
grippen (en namen) zó snel, dat ook
Indonesiërs in Europa ze vaak nog niet
eens kennen. Red.
SAMBI LOTO
De grote Encyclopaedie zegt; SAM-
BILATA ANDROGRAPHIS PANICU-
LATA Nees. Fam. ACANTHACEAE (Sa-
di lata; Sampiroto) Ki Ular (Soend).
Opgerichte kruidachtige plant met
witte paars gestreepte bloemen en lijn
vormige rolronde doosvr., die bij het
openspringen de zaden met grote
kracht wegslingeren. Geneesm. tegen
slangenbeten. Komt in de Ind. Pharma-
cophee voor. Z- en ZO-Azië.
BRATAWALI TINOSPORA CRIS-
PA. Dield. Fam. Menispermaceae; ook
ANSAWALI, Pantjasono (Send), Anta-
wali, Gadel, Tah Tajungan, Ulan ulanan
(Jav.) Windende heester, tot 5 m hoog,
in bossen en kreupelhout beneden 300
m. De stengels treft men altijd b.d. Inh.
Medicijnhandelaren aan. Ze zijn ken
baar aan hun wratachtige verhevenhe
den en smaken zeer bitter door de aan
wezigheid van een bitterstof(?)
Alkaloïden zijn echter niet aangetrof
fen. Een aftreksel is een zeer veel toe
gepast middel tegen koorts. De buiten
gewoon bittere smaak is echter geen
bezwaar. UitWendig wordt een afkook
sel tegen schurft gebruikt.
W. F. W. Schardijn-
In H. A. van Hien, "De Javaanse
Geestenwereld" staat (op pag. 25, 3de
Deel);
Sambi loto; Deze plant staat wegens
haar grote geneeskracht tegen kwaad
aardige koortsen, bloedvergiftiging en
maagziekten bij de Javaan in hoog aan
zien, waarom zij vereerd wordt.
Wie een "Kloppenburg" heeft, kan de
plant daar natuurlijk ook' terugvinden.
Red. T.T.
10
