het oude nederlands-indië
van gorcum assen/amsterdam
Een Historisch Document
Het oude Nederlands-Indië, memoires van
mr. A. Jonkman, Uitg. Koninklijke Van
Gorcum Comp. N.V., Assen - 38,
Langzamerhand is de afstand tussen de
gebeurtenissen in Indië vlak vóór en na
de tweede wereldoorlog zo groot geworden,
dat het de geschiedschrijver mogelijk wordt
zich min of meer objectief op te stellen te
genover hetgeen zich in die bewogen de
cennia afspeelde. Gelukkig wordt boven
dien het aantal dergenen, die zich geroepen
voelen hun ervaringen in dat tijdsgewricht
op schrift te stellen hoe langer hoe groter.
Ook al zijn die ervaringen deels van per
soonlijke aard, zij dragen er toch alle toe
bij het beeld van die bewogen tijd volledi
ger te maken en aldus de mogelijkheid tot
een oordeel over het Nederlands beleid
enerzijds en de groei van het streven naar
zelfstandigheid van de Indonesische natio
nale beweging anderzijds te versterken.
Het eerste deel van de memoires van mr.
Jonkman, de laatste voorzitter van de Volks
raad is daarom een welkome bijdrage tot de
geschiedenis van het oude Indië, dat in
1942, met mr. Jonkman nog steeds in dè
voorzitterstoel van het vertegenwoordigend
college, op zo tragische wijze te gronde
ging. Wie intussen zou menen, op grond
van de titel van dit eerste deel zijner her
inneringen, dat mr. Jonkman inderdaad een
schets van "het oude Indië" naar zijn
visie zou hebben gegeven, zal zich enigs
zins teleurgesteld gevoelen. De titel werd
gekozen terwille van de tegenstelling tot die
van het te verwachten tweede deel van de
ze memoires, die zal luiden: "Nieuwe be
trekkingen tussen Indonesië en Nederland".
Dit deelde de schrijver mede op een bij
eenkomst ter gelegenheid van de officiële
openbaarmaking van zijn boek op 13 sep
tember jl. Een belangrijke datum in het le
ven van mr. Jonkman: hij werd die dag 80
jaar en had dus dubbele gelukwensen in
ontvangst te nemen. Wie het voorrecht had
hem op die bijeenkomst "in actie" te zien,
zal met bewondering hebben kunnen vast
stellen dat de jaren geen afbreuk hebben
gedaan aan zijn paraatheid en zijn vermo
gen tot indringende formuleringen.
Dat de ondertitel van zijn boek mij beter
bevalt dan de het te veel belovende eerste
opschrift vermindert mijn waardering voor
de inhoud niet. Naast een groot aantal ge
gevens die betrekking hebben op de per
soonlijkheid en de ontwikkeling van de
schrijver en zijn loopbaan als rechterlijk
ambtenaar in Indië geeft het boek een uit
voerige verantwoording van Jonkman's op
treden eerst als lid, later als voorzitter van
de Volksraad.
De waarde van deze memoires ligt vooral
in de uitvoerige samenvatting van het poli
tiek gesprek tussen Nederlanders en Indo
nesiërs in de periode vlak voor de oorlog.
Soekarno heeft in die jaren eens gezegd,
dat een oorlog in Azië zou leiden tot de
onafhankelijkheid van Indië. Wie in het licht
van de gebeurtenissen deze profetische uit
spraak in herinnering houdt zal zich aan de
hand van de thans door mr. Jonkman bij
eengebrachte gegevens een duidelijk beeld
kunnen vormen van de tragiek van de wor
steling om tot een zekere overeenstemming
te geraken omtrent de toekomst. Mr. Jonk
man, zelf een zeer vooruitstrevende figuur,
meent, dat het vooral de verouderde grond
wetsbepalingen (stammend uit 1922) en de
daarop gebaseerde, en dus eveneens ver
ouderde bepalingen van de Indische staats
regeling zijn geweest die de armslag van de
Nederlanders beperkten. Men mag daaraan
toevoegen, dat de Nederlandse publieke
opinie in het oude Indië voor verregaande
concessies aan het nationalistisch streven
evenmin rijp was.
Wat tenslotte de doorslag gaf was, na de
bezetting van Nederland, het standpunt, dat
zolang de Staten-Generaal onmachtig wa
ren hun stem te laten horen, van enigerlei
concessie aan de nationale beweging geen
sprake kon zijn. Met dit standpunt schijnt
de Londense regering, wier aandacht trou
wens- in de eerste plaats gericht was op de
ontwikkelingen in het bezette moederland,
het eens geweest te zijn ofschoon zij
was gewaarschuwd o.a. door een indringen
de en haast profetische nota van mr. Pee-
kema, destijds adviseur van minister Weiter
in de regering-in-ballingschap. Jonkman ci
teert deze nota, die hem onbekend was ge
bleven totdat zij onlangs de openbaarheid
bereikte, uitvoerig.
Mr. Jonkman's ambtelijke pad is niet over
rozen gegaan en niet alleen zijn radicale in
stelling was daaraan debet, maar ook zijn
optreden in een der meest geruchtmakende
rechtzaken van de vooroorlogse periode: de
zaak Margadant. Als officier van justitie te
Makassar belast met een hernieuwd onder
zoek in die geruchtmakende kwestie, toen
namelijk de twijfel aan Margadant's schuld
aan de verdwijning van een grote geldsom
uit zijn kas zulk een hernieuwd onderzoek
wenselijk maakte kwam hij in grote moei
lijkheden. Het scheen zelfs of de Marga-
dant-zaak het einde zou betekenen van zijn
loopbaan. Margadant, tot gevangenisstraf
veroordeeld, was inmiddels overleden en de
zaak had dus voor deze, tot langdurige ge
vangenisstraf veroordeelde oud-BB-ambte-
naar, die zijn onschuld altijd had volgehou
den, geen betekenis meer.
Jonkman bleek na een langdurig onder
zoek eveneens van Margadant's onschuld
overtuigd, maar zijn poging om andere be
trokkenen te doen veroordelen faalde op
het oordeel van de rechter, dat bovendien
voor de officier van justitie Jonkman in hoge
mate pijnlijk was. Doch ook deze crisis
overleefde deze merkwaardige man, die in
zich een opvallende combinatie van eigen
schappen vertoonde en nog vertoont.
Zeer vooruitstrevend, een typische associa
tie-man, een onverbiddellijke gezagsfiguur,
wars van een oplossing door geweld van de
verhouding tussen Nederland en Indonesië,
een uitgesproken bewonderaar van het
Oranjehuis hoe deze schijnbaar uiteen
lopende karaktertrekken harmonisch en kon-
sekwent konden worden verenigd in één
mens kan blijken uit deze waardevolle her
inneringen. Met grote belangstelling zal men
uitzien naar het tweede deel van deze me
moires, want die zullen ook de periode om
vatten, dat mr. Jonkman als minister van
overzeese gebiedsdelen belangrijke invloed
kon uitoefenen op de oplossing van het
toen brandende vraagstuk van de toekom
stige verhouding tussen moederland en ko
lonie.
En, als zovelen van zijn oude medestan
ders Van Mook, Logeman en anderen
machteloos bleek een bevredigende solutie
te bevorderen. Civis.
uitgeverij: van gorcum, assen/amsterdam
het oude nederlands-
indië. memoires van mr.
j. a. jonkman (ons XXste
eeuwse verleden, nr. 7)
320 blz., 8 blz. foto's,
gebonden f 38,
het boek is een rijke bron
meegemaakt", zoals b.v.
"het oude nederlands-indië", het eerste deel van de memoires van
mr. j. a. jonkman, oud-voorzitter van de eerste kamer, geeft een beeld van
"onze koloniën" in het verre oosten, gezien door de bril van een
vooruitstrevend ambtenaar en politicus, het bestrijkt de periode van 1919
tot 8 maart 1942, de dag van de capitulatie voor de japanse overmacht.
van historische informatie vooral voor diegenen die het destijds "zelf hebben
oud-bestuurs-ambtenaren, parlementariërs en oud-officieren.
verkrijgbaar bij: boekhandel tong-tong, prins mauritslaan 36, den haag
17
