De Lenong, Doger, Ondel-Ondel, Ronzebons En
Tandjidor: Attributen Welbekend Aan De Anak Betawie
TIJDIG AAN GEDACHT
ZENDINGEN VAN CHRIS
4,60
Zij die ooit in Djakarta hebben gewoond zullen ongetwijfeld van de lènong hebben
gehoord, ofschoon zij zo'n lènong voorstelling misschien nog nimmer hebben bijgewoond.
De lènong is nl. een Bataviaanse openlucht volksopera. De muziek op de achtergrond
voor dit soort van "theater" wordt opgebracht door de bekende gambang kromong, d.i.
een muziekinstrument bestaande uit twee rijen van 10 tot 14 omgekeerde bronzen potten.
Enkele jaren geleden werden lènong voorstellingen uitsluitend opgevoerd in de randge
bieden van Batavia.
Thans worden zo nu en dan lènong voor
stellingen gegeven in de Taman Ismail
Mazuki (een notorious componist), waar
vroeger de Dierentuin heeft gestaan op
Tjikini. Iemand die zijn zoon of dochter
wenst uit te huwelijken of een besnijdenis
feest wenst te geven liet vroeger weieens
lènong spelers roepen om de genodigden
te vermaken.
Ook kon men een groep muzikanten
huren compleet met hun dogèr als partners
voor de manlijke gasten, indien deze wens
ten te ngibing, d.i. "dansen met een dans
meid zonder haar evenwel aan te raken!"
Dan bestaat er nog een andere Bata
viaanse volkskunst die we in ons geheugen
terugroepen, te weten, de ondèl-ondèl. De
deuntjes waarop de ondèl-ondèl dansten
waren steeds opgewekt; de begeleiding
geschiedde door de Tandjidor, waarop
hieronder uitvoeriger zal worden ingegaan.
De ondèl-ondèl is bijna identiek aan de
barongan van Bali of, men zou het kunnen
vergelijken met, de barongsai van de Chi
nezen. Men vermoedt dan ook dat de ondèl-
ondèl tot stand is gekomen onder Chinese
invloed omstreeks de 18e eeuw.
De ondèl-ondèl bestaat uit twee aange
klede poppen met los zwaaiende armen. De
personen die deze poppen bespelen en
erin zijn gekropen zijn van de buitenkant
niet te zien, behalve dan hun benen. Een
van de poppen is een manspersoon, de
andere een vrouwspersoon die altijd de
naam draagt van Siti Rojane. De ondèl-on
dèl kan men thans zien opgesteld in een
van de zalen van het Museum in Djakarta
aan de Djalan Merdeka Barat (vroeger
Koningsplein West en daarna Gambir Barat
geheten). Eens in de twee weken wordt in
diezelfde zaal "rasechte" Bataviaanse volks
muziek ten gehore gebracht.
De ondèl-ondèl, die vroeger werd ge
roepen om huwelijks- en besnijdingsfeesten
op te luisteren, bezit ook een mystieke
kracht. Ze werden gebruikt om afgestorven
voorouders op te roepen, zodat deze de
feesten eveneens konden bijwonen. Ook
hadden ze ten doel boze geesten te verja
gen, opdat de feesten een vlot verloop
zouden hebben en het bruidspaar of het
besneden kind beschermd zou worden door
God de Almachtige.
Terugkomende op de tandjidor, het woord
is van Portugees makelij, en wel van tange-
dor, hetgeen een samenraapsel moet zijn
geweest van Europese muziekinstrumenten
begeleid door een tandji, d.i. een grote
trom of pauk. Tot voor kort werd met dit
woord tandji, in Djakarta en omgeving, aan
geduid de muziek of het orkest "an sich
terwijl dor als onomatopee wordt gezien:
de klanknabootsing van de doffe slag op
de grote tamboer. Behalve een grote tam
boer (trom) namen de rondtrekkende mu
zikanten op hun rondgang door de stad nog
een tamboer van kleiner formaat mee, een
trompet of piston, klarinet, hoorn en trom
bone. In een ander gedeelte van Djakarta
is de door deze rondtrekkende muzikanten
voortgebrachte muziek bekend onder de
naam musik pet-per-dor!
Zo is het Nieuwjaarsdag geweest of het
tandjidor-gezelschap is verdwenen om pas
bij het volgende Nieuwjaar op te duiken.
De spelers van zo'n tandjidor-gezelschap
zijn afkomstig van plaatsjes rondom Dja
karta, gelegen tussen Tambun en Tjisalak.
Het komt veelvuldig voor dat de leden
van zo'n tandjidor-korps niet op elkander
zijn ingespeeld, hetgeen dan aanleiding
geeft tot een kakofonie van geluiden, die
minder strelend werken op de gehooror
ganen.
Behalve met Nieuwjaar speelt een tandji-
dor-orkest ook vaak op huwelijksfeestjes
in de kampungs. Indien er niet wordt ge
musiceerd keert een ieder weer terug naar
zijn oorspronkelijke beroep.
Het repertoire dat de tandjidoristen ten
gehore brengen, bestaat uit populaire volks
liedjes zoals Kembang Katjang, Djali-Djali
en andere Sundanese liedjes. Bekend zijn
hun marsen van eeuwen her, door hen trou
wens gepromoveerd tot mars bulukan of
"beschimmelde marsen"! De mars, die het
meest ten gehore wordt gebracht, is het
Wien Neerlands bloed door d'aderen vloeit,
meer bekend onder de benaming Mars Se-
lamatan of "Heilmars". De muzikanten zijn
er zich volstrekt niet van bewust dat deze
mars een koloniale erfenis is...
A. Ed. Schmidgall-Tellings
straatslijpers in het oude Betawie zullen
deze lènongs in allerlei bezettingen en sa
menstellingen gezien hebben overal waar
de meer afgelegen pasars toch wel veel
avondbezoek hadden, b.v. Tanah Abang (en
het daarachter gelegen Kampung Kota, Ta
nah Rendah, Tanah Njonja, allerlei buurten
in de Kota en langs Molenvliet en Sawah-
besar. Het kleinste dat ik zag bestond uit
drie personen en een man (welke laatste
met zijn bedoeg het accompagnement lever
de voor de diverse liedjes), die elkaar af
losten met een minimum aan make-up voor
een toneel dat bestond uit een touw waar
aan twee groezelige lappen, het "doek",
en verder niets.
Ikzelf wist altijd te weinig af van de
oorsprong en de culturele plaats van de
lènong, maar vergeleek ze direct met mid
deleeuwse marktstukjes uit Europa (Elck-
erlyck, de Buskenblaser, Lanseloet, enz),
zoals ik ze kende uit de Nederlandse lite
ratuur. Wat bij al die lènongs opviel, was
de onverstoorbaarheid waarmee geacteerd
werd onder vaak onbarmhartige (zij het
altijd lachwekkende) critiek, terwijl het vaak
gebeurde dat de spelers met snaakse ge
zegden of antwoorden de critiek van het
publiek betrok in het spel waardoor het
geheel een apart, springlevend cachet
kreeg.
Mijn eerste kennismaking met het Neder
landse toneel (een "cultureel" stuk) met
zijn houterige "over-acting" en zijn boekjes-
taal was gewoon een stortbad. En vooral
het TV-toneel vind ik nog steeds "valse
namaak" van wat goed toneelspel zijn kan.
T.R.
W. E. Grashuis heeft er tijdig aan gedacht
van het Staatsiebezoek van Koningin Julia
na en Prins Bernhard aan Indonesië tapes
te maken van de TV-uitzendingen, die hij
ter beschikking stelt van iedereen die er
copyen van willen maken.
Het zijn vier tapes van ieder twee maal
een uur bolak balik, dus tweesporig, snel
heid 9,5 cm./sec. mono.
De opnamen omvatten o.a. de aankomst op
Kemajoran, gevolgd door de rit naar het
paleis, de tafelredes van Koningin Juliana
en President Soeharto tijdens het galadiner,
straatgeluiden van Djakarta (verkeer, tu-
kang patri, kroepoekverkoper, vogelverko
per met de diverse vogelgeluiden enz.), een
vraaggesprek met de commandant van de
Siliwangidivisie, de intocht in Bandoeng, in
Djakarta nog het bezoek aan de oorlogs
graven, bezoek aan blindeninstituut en Ne
derlandse bibliotheek met interviews, de
tocht naar de Tangkubanprahu, aankomst
in Jogjakarta, het bezoek aan de Borobudur,
documentaires van het kaliballet van W.S.
Rendra in Jogjakarta, bezoek batikkerij,
straatzangeres, zilversmederij, verblijf van
H.M. Koningin Juliana in Tampaksiring, Bali,
verblijf van Prins Bernhard op Sumatra,
persconferentie en dankwoord van H.M.
Koningin Juliana en Prins Bernhard, korte
samenvatting in de N.O.S. uitzending.
De totale duur is acht uur. Uiteraard kunnen
ook gedeeltes worden overgenomen. Ge
gadigden kunnen zich telefonisch of schrif
telijk met de heer Grashuis in verbinding
stellen. In principe leent hij de tapes niet
uit, gegadigden dienen dus met hun tape
recorder of cassetterecorder bij hem te
komen. Ook overdag door de week, of
eigenlijk bij voorkeur overdag door de week,
kunnen dan samen de tapes samenvallen.
Maar natuurlijk kan ook door de week
's avonds worden opgenomen. Alhoewel er
wel de nodige snoeren Zijn, verdient het wel
aanbeveling eigen snoeren mee te nemen.
De heer Grashuis is te bereiken: Paltrok-
laan 59, Rotterdam 3012, (Schiebroek), tel:
010-22.58.01.
Kas verantwoording
Saldo per 1-9-71 f 24,20
Ontvangen t/m 24/9: Tong Tong
f 100,Mevr. M. H. Ie Fèvre-
Lepp f 25,—; Mevr. A. G. H.
Groenewegen f 10,Mej. C. ten
Winkel f 25,Mej. S. G. Terlaak
f 50,—; N.N. f 30,—; Mevr T. O-
vereem 10,250,
Uitgaven:
1 paikk. Sukabumi
2 Bandung
2 Djakarta
6 Surabaja
inhoud
pakpapier
Saldo per 25-9-71
274,20
f 18,—
f 19,60
27,80
f 118
188,—
f 86,20
Om verwarring te voorkomen heb ik een
nieuwe rekening geopend. Zij, die in de
toekomst willen bijdragen, kunnen dit stor
ten als volgt:
Postrekening: 817791
Bondsspaarbank Nijmegen
t.b.v. rekening Nr. 932037909
t.n.v. Chr. Simon.
10
