Tgi'h| f n vh|
BIJ DE VOORPLAAT
't Carillon
De elektrische stadstrams op Java
C/uwelierobedrij
Onder deze titel in de serie "Trams
en tramlijnen" bij de Uitgeverij Wyt te
Rotterdam van de hand van Prof. H. J.
A. Duparc binnenkort een werkje ver
schijnen over de geschiedenis van de
tram in Batavia en Soerabaja. Voor
zover bekend is dit de eerste
maal dat een volledig overzicht van
het stedelijk openbaar vervoer in
Batavia/Djakarta en Soerabaja werd
samengesteld. Het boek is geillustreerd
met ongeveer vijftig foto's die een
beeld geven zowel van de trams in
beide steden als ook van het stads
beeld zelf, zoals dat er in de
verschillende periodes uitzag. De voor
plaat laat de electrische tram zien op
Pasar Abang, in de begintijd van de
Bataviasche Electrische Tram Maat
schappij, rond de eeuwwisseling, met
de vele stalletjes aan weerszijden van
de trambaan, waar de drukte, zoals
men op de foto kan zien, niet minder
groot is dan in de tram zelf!
De geschiedenis van de tram in Indië
begon op 20 april 1869 (in de tijd dat
Nederland alleen nog de tramlijnen Den
Haag-Scheveningen en Den Haag-Delft
kende) toen door de Bataviasche Tram-
way-Maatschappij een paardetramlijn,
lopend van de benedenstad naar het
Centrum, Weltevreden, via Amsterdam-
sche Poort-Molenvliet-Harmonie. Reeds
in juni van dat jaar had een uitbreiding
van het net plaats langs de trajecten
Harmonie-Tanah Abang en Harmonie-
Noordwijk-Kramat-Mr. Cornelis. De wa
gens van het trambedrijf moesten wor
den betrokken uit het buitenland, aan
vankelijk van de Firma Bonnefond te
Ivry bij Parijs (waarvan ook de Neder
landse tram zijn materieel kocht) en
later van de nationale wagonfabriek
Beynes. Een technische bijzonderheid
is nog, dat de spoorwijdte van de
paardentram van 1188 mm ook bij de
latere tramlijnen in Batavia gehand
haafd is en nergens anders ter wereld
werd gebruikt.
Een aardig incident deed zich voor in
juni 1869, toen een aantal aangevoerde
suppletietroepen van het KNIL bij hun
aankomst op Java kennismaakten met
de tram van de BTM, die hen in een
transport met drie extra wagens naar
het garnizoen in Meester Cornelis
bracht. Bij dit transport bevonden
zich enkele gewezen Haagse tramman
nen, die onder groot gejuich de paar
den van de inheemse tramjongens o-
vernamen en onder hilariteit als na-
maakconducteurs het geld gingen op
halen. Later werd een overeenkomst
met het gouvernement gesloten, waar
bij geregeld dergelijke transporten met
de tramway zouden plaats vinden.
Buiten Batavia heeft Java alleen het
lijntje van de Solosche Tramweg-Maat
schappij korte tijd als paardetram ge
kend. Het klimaat leende zich zeer
slecht voor dit vervoermiddel, in Ba
tavia verloor het bedrijf in één jaar tijd
545 paarden. De in 1881 opgerichte
Ned.-lnd. Tramweg-Maatschappij, die
de paardetram van de BTM overnam,
ging dan ook over op stoomtractie,
waartoe het spoornet moest worden
omgebouwd, het traject via Noordwijk
werd verlaten en nieuwe rails langs
Rijswijk gelegd. Het ombouwproces
was in 1884 voltooid.
Kende de paardetram aanvankelijk
geen klassenafscheiding, maar een on
gelijk tarief voor Europeanen en in
heemse passagiers, de NITM voerde
een klassesysteem in, tot 1887 twee
klassen, daarna bovendien nog een
speciale klasse voor het vervoer van
inheemse reizigers, waardoor een grote
toename van het vervoer plaats had.
Een bijzonderheid van de Bataviase
stoomtram was nog het systeem van
vuurloze locomotieven, op slechts wei
nig plaatsen bekend, waartoe men was
overgegaan wegens het feit, dat er
gebruik werd gemaakt van ruitloze
trams tengevolge van het klimaat. In
speciale ketelhuizen te Kramat en bij
het eindpunt Amsterdamse Poort wer
den ze gevuld met gecomprimeerde
stoom. Eenmaal, in maart 1906 veroor
zaakte dit een ontploffing op het ter
rein Kramat waardoor zoveel schade
aan trammaterieel werd toegebracht
dat de tramdienst tot eind april ernstig
werd ontwricht. Sedert 1904 was de
zg. pikolanwagen in gebruik, een klei
ne vloer op vier wielen, ten dienste van
het transport van koopwaar en dieren
met hun begeleiders, bv. vis van de
visboeren van Pasar Ikan, geiten en
andere viervoeters. Een typisch Indisch
aspect van de NITM was dat katjang
olie als smeermiddel werd gebruikt.
Naast de stoomtram werd in april 1899
het eerste traject van de electrische
tram lopend van de Harmonie via Rijs-
wijkstraat en Tanah Abang naar de
Dierentuin, geopend. In de loop der
jaren werd het net van de BETM ge
leidelijk uitgebreid.
De opkomst in de 20-er jaren van an
dere middelen van vervoer als concur
rent, de fiets, de auto en particuliere
buslijnen had een ongunstige invloed
op de vervoerscijfers van de trambe
drijven, die hun topjaren omstreeks
1922 beleefden. Zo besloot men tot een
fusie over te gaan die resulteerde in
de oprichting op 31 juli 1930 van de
Bataviasche Verkeers-Maatschappij.
1 oktober 1933 was een mijlpaar in
Batavia's tramhistorie: de taak van de
meer dan een halve eeuw oude stoom
tram werd toen overgenomen door de
lees verder pagina 3
Tel. 070-33 72 57
Thomsonlaan 108
Den Haag
Fabrikant van alle
Indische sieraden in 22
en 24 karaats goud.
Zware halskettingen
Schakelarmbanden
Slangenarmbanden
Slangenringen
Krintjing armbanden
Briljanten ringen
Briljanten oorknoppen
Kabaja Spelden
Trouwringen
Sebelah rotan armbanden
DOOR ONS FIJNE HANDWERK
BRENGEN WIJ DE MOOISTE
COLLECTIE VAN NEDERLAND.
Uitgebreide folder op aanvraag.
Verkrijgbaar Catalogus No. 82
Indonesië. N.V. Antiquariaat C.
P. J. van der Peet. Nieuwe Spie
gelstraat 33-35, Amsterdam.
Jansweg 39 - Haarlem.
ONAFH. IND. TIJDSCHR. 16e JAARG. No. 17
Pr. Mauritsl. 36, Den Haag - Telegramadres: Tong
Tong Den Haag - Tel. 070-54.55.00/54.55.01 - Giro 6685
Uitgave: Publ. en Handel Mij Tong Tong B.V.
Directie en Hoofdredactie: Tjalie Robinson.
2de Redacteur: G. H. Bartman, Willem Klooslaan
38, Eindhoven.
Eind-redacteur: Ch. Manders
Verschijnt de 1ste en de 15e van iedere maand
Prijs per nummer 1,25. Abt. Nederl.: kwart, f 7,50;
halfj. 15,—; jaar f 30,—. Abt. Europa: jaar f 37,—
Buiten Europa: jaar f 42,
Abt. (per jaar en per luchtpost): Australië en
Nw. Zeeland 78,Indonesië f 63,Z.-Afrika
en Z.-Amerika f 63,Canada en Ver. Staten
f 53 Maleisië en India f 63,—; Suriname en
Antillen f 53,
ZOEKT OP BASIS VAN DE NUTTIGE ERVARIN
GEN IN DE GORDEL VAN SMARAGD NIEUWE
INTERESSEN IN NEDERLAND TE WEKKEN VOOR
DE TROPENGORDEL.
De directie behoudt zich het recht voor hen die
schadelijk geacht worden voor het welzijn van
Tong Tong als abonneee te weigeren of af te
voeren.
ALLE ABONNEMENTSGELDEN ZIJN BIJ
VOORUITBETALING VERSCHULDIGD.
ADVERTENTIES KUNNEN ZONDER OPGAAF VAN
REDENEN GEWEIGERD WORDEN.
2
