De Bataviasche Stoomtram
Wanneer je als "anak betawie" het artikel
in Tong Tong van 15 maart over trams te
Batavia leest, waarin ook aandacht wordt
gegeven aan de oude stoomstram, dan kan
het haast niet anders of vele jeugdherinne
ringen komen op, vooral wanneer je, zoals
ik, in de twintiger jaren enige tijd langs de
baan van die stoomtram hebt gewoond en
je dus de oude "tjébol" (Fotoboek Tempo
Doeloe, blz 66) dagelijks vele malen luid
bellend en in een wolk van stoom voorbij
zag gaan. Die stoom dreef dan ons erf op
en had een heel speciale geur. Ik "rook"
die stoomtram dan ook weer toen ik naa'r
aanleiding van dat artikel, weer aan die tijd
terug dacht. Ook om een andere reden, die
die ik later zal noemen, sprak in die tijd de
stoomtram mij, wellicht meer dan anderen,
aan. Het is dus verklaarbaar, dat de ge
schiedenis van die tram mij boeide en dat
ik, toen de gelegenheid zich voor deed,
eens nazocht hoe de Batavianen in de be
gin tijd van de stoomtram op dat vervoer
middel reageerden.
Het Algemeen Dagblad van Nederlandsch
Inidië (A.D.) dat te Batavia versoheen, en
vermoedelijk ook de andere plaatselijke
dagbladen, besteedde er nogal wat aandacht
aan en dat was ook wel begrijpelijk, want
de stoomtram, als opvolger van de paar
dentram, was wel iets heel bizonders.
Het A.D. van maandag 4 juni 1883 rappor
teerde: "zaterdag heeft voor het eerst de
locomotief van den tramway een proefrit
gedaan. Het gevaarte liep vrij snel, zond vrij
veel waterdamp uit den schoorsteen,
doch maakte geen ander gedruisch dan het
dreunen over de rails. Wij konden niet zien,
dat voorbij komende paarden zich buiten
gewoon onrustig toonden." Al gauw daarna
echter zou blijken, dat de reactie van de
paarden niet zo rustig was en voorts moest
een paar dagen na de eerste proefrit ge
meld worden, dat "een karretje met inland
se vrouwen" in de nieuwe rails haakte én
omsloeg.
De proefnemingen werden voortgezet en op
20 juni "had een der locomotieven twee
wagens achter zich, gevuld met inlanders
als ballast ter finale inrijding van de weg."
{"als U begrijpt wat ik bedoel
De volgende dag gebeurde al het eerste
min of meer ernstige ongeluk, want toen
was "op Glodok bij gang Klenteng een
kar, waarvan het paard voor den stoom
tram schrdk, in aanraking met het gevaarte
gekomen en omver geworpen, waarbij de
karrevoerder inwendige kneuzingen be
kwam, die zijn overbrenging naar het Stads
verband nodig maakten".
Tenslotte vond dan op zaterdag 30 juni 1883
"De opening van den Stoomtram" plaats
waarvan het A.D. van die dag een uitvoerig
verslag gaf. Het traject dat toen in gebruik
werd genomen was dat tussen Batavia-Stad
en de Harmonie. "De genocdigden werden
aan het Nieuwe-Station bij de Kasteelpoort
ontvangen door de twee leden der Com
missie van Toezicht de Hh. Pels en Grib-
ling, en den administrateur den heer
Theunissen. De Resident, de Ie Gouverne-
ments sekretaris v.d. Weide, de eerstaan
wezend ingenieur Roeland, de majoor der
genie Staal, eenige ingenieurs, de presi
dent der Kamer van Koophandel, de assis
tent-resident, de redakteurs der bladen wa
ren onder de aanwezigen. De heer Pels, na
met een glas champagne de genoodigden
welkom geheeten te hebben, herdacht den
ijver en de volharding, waarmede de te
vroeg ontslapen W. J. Ankersmit al de be
zwaren had overwonnen, verbonden aan
deze eerst aangevraagde stoomtramweg
concessie in Indië"Terwijl onder
de wacht-loods een klein orohest zich deed
hooren, en onder de lokomotieven-loods
inlandsche muziek speelde, reed de keurig
met groen en vlaggen versierde lokomotief
met den feestwagen voor, en nam men
plaats in den netten wagen 1ste klasse, op
de gemakkelijke banken, bekleed met ge
perst 'hout. De beweging van het rijden is
zeer geleidelijk, doch wij gelooven, dat de
tram, in feestelijke stemming, iets harder
geloopen heeft, dan regelementair. In zeer
korten tijd, tien minuten, was de bogt voor
de Harmonie bereikt, waar een van de
twee ketels voor het ketelhuis op Kramat
gisteren met kragt van mannen was aan
gekomen. De lokomotief reed nu op het
wisselspoor den waggon voorbij terug naar
de stadszijde. De waggon zelf werd door
vrije koelies voorbij den wissel op het
andere spoor geschoven en door den loco
motief weer op sleeptouw genomen. Geen
enkel schrikachtig paard werd op den weg
ontmoet". Toen men weer aan het station
was teruggekeerd "werd weder de beker
volgeschonken" en werd er door deze en
gene het woord gevoerd, o.a. door Mr. J. A.
Haakman, die zei "dat het voor de pers
dikwijls een onaangename taak was te
moeten kritiseren, doch het tot de aange
name oogenblikken behoorde, wanneer de
uitkomst zoo glansrijk overwonnen werd
als nu". Het artikel memoreerde dat de
maatschappij 40 waggons bezat, "Alles keu
rig afgewerkt". Het verslag besloot: "Allen
die dezen proefrit meemaakten, zullen moe
ten erkennen, dat heden noch op het ge
heel noc'h op een der deelen iets viel aan te
merken, en dat dit zeker de beste waarborg
is voor den algemeenen wensch, dat de
Stoomtram-maatschappij en het Bataviasch
publiek nog lang veel genoegen aan el
kander zullen beleven."
Een foto van de electrische tram genomen rond de eeuwwisseling op Pasar Abang, in de begintijd van de Bataviasche Electrische Tram Maat
schappij.
12
