8
Kosibare gaven van Moeder Aarde
ENKHUIZER ALMANAK 8
8 o
8
Wie onlangs geluisterd heeft naar 't Radio
weekblad, heeft Melly Uyldert kunnen be
luisteren in een praatje over geneeskrach
tige kruiden.
Ja ada girang dalem attie koe." 't Is ver
heugend te horen, dat er gelukkig nog men
sen zijn, die vertrouwen hebben in de heil
zaamheid van kruiden. En wat wij noemen,
ONkruiden. Wat is onkruid?
"Wat wij hardnekkigheid van 't onkruid noe
men, is de trouw der zegenbrengende plan
tenwereld, die, hóe miskend ook en veracht,
't mensenleven op de voet volgt met haar
stilzwijgende boodschap van heil, om een
maal weer te worden verstaan."
Aldus Melly Uyldert in haar "Taal der Krui
den."
Gelukkig dat 't geen rancune kent en 't
leven voortzet in 't stof van de bermen
langs de grote wegen, waar de eigenwijze
mensen gaan
Ik ken een vrouw, die al twee jaar twintig
pillen per dag slikt van vijf verschillende
soorten. Ze heeft nu de "rotzooi" maar in
de asbak gesmeten, vertelt ze. Ze werd er
niet slechter door; maar ook niet beter.
Jammer dat ze geen vertrouwen heeft, 't
Middel dat misschien haar pijnen kan ver
lichten, groeit binnen haar bereik.
Ik heb e.e.a. wèl leren waarderen. Maar ik
had ook een goede leermeesteres in mijn
moeder, die mij, al vroeg inwijdde in de
geheimen van haar dierbare kruiden en
kruiderijen. Niet alleen dat zij van dezelfde
principes uitging als Melly Uyldert, ze paste
ook dezelfde kruiden toe voor de zelfde
kwalen, of om hun magische eigenschap
pen.
Kruiden tenminste, die aan elkaar verwant
móeten zijn. Zoals wijn-ruit aan da'on-ing-
goe, basilicum aan kemangi, 't hoefblad aan
kaki-koeda en 't boerenwormkruid aan de
afschuwelijke mungsi-arab. En nog véél
meer.
Ook daarom natuurlijk, spreekt Melly me
zó aan.
Nog maar kort, dan is 't weer tijd voor
haar "reinigingskuur". Samengesteld uit
allerlei kruiden, - "van welke de blaadjes
jong moeten zijn, pas ontloken."
Vroeger, zodra de eerste regens de natuur
tot nieuw leven opriepen, trok mama de
"Tuin" in, zoals 'n klein perceel in de wan
deling werd genoemd. Onze klappertuin. Met
"n grote bakoel onder de arm voor alle blaad
jes, wortelstokken en schorsen; van assem,
dadap srp, meniran, lampês, tapah-liman,
da'on oerat, ja zelfs topjes van da'on ken-
toetEn honderden andere namen die
me nog vers in 't geheugen liggen. Ze
maakte er een heerlijke "wêdjah" van, een
"reinigingsdrank" voor 't hele gezin. Rinzig,
fris. En herhaalde dit eens in de week,
zeker een maand of langer.
Ook voor de dagelijkse maaltijden plukte ze
dan veel op de tegal. Bajem en krokot,
tjakroe, bobo'an, bloemknoppen van de
toeri en de krandjie. Uit de pagger, jonge
ranken van kapasan. Vergeet de loentas-
blaadjes niet, lekker voor oerap-oerap en
trantjam en zó goed tegen onfrisse li
chaamsgeurtjes....
Ik hielp haar er graag bij. Eens sloot ik
bij vergissing mijn hand om 't weke lijf van
een oeler-loewoek. Groen als de pagger
waarin zij huisde. En zeer giftig. Ik werd
niet gebeten. Blijkbaar had tóen al, mijn
Engel alleen maar 't goede met mij voor.
Wij vertellen de mensen in achtergebleven
gebieden hoe ze groenten moeten kweken.
Lust je nog peultjes?
Zelf gaan wij, ongeïnteresseerd, de kost
baarheden voorbij, die de natuur ons zo
gul op een blaadje presenteert. Ja, ik
op mijn "werf", maar u ook in uw kleine
stadstuintje; als u straks weer slag gaat
leveren tegen koeningan en kenikir. Vroeger
ooit geproefd? Zalig!
Natuurlijk moeten we maar niet in 't wilde
weg gaan grazen, de natuur maakt ook wel
eens grapjes. En gevaarlijke.
Mijn zuster plukte b.v. eens een maaltje
malse "ranti"-blaadjes van planten die welig
tierden tussen haar bloemen. Ge'koeloept,
met sambaltje er over van tomaten, at zij
er lekker van. Nét niet genoeg blijkbaar om
er nadelige gevolgen van te ondervinden.
Want: - "Nachtschade bevat een zwaar ver
gift, solanine. Veroorzaakt brakingen en
verlammingen van de ademhalingsspieren
en van 't hart."!!
"Moet je zien", zei ze, "wat ik nu in de
tuin heb staan." De echte, de ras-echte
bajem-lemah.. Een forse, vette plant, met
wollige bloempluizen, vol glanzende zwarte
speldeknopjes. Iemand ooit gezien hier?
Ik niet en ik ontmoet tóch erg veel. Hoe
kwam die plant daar?
De enige mogelijkheid is, een zaadje als
verstekelingetje meegekomen in een bès-
sèh met talie-doeh die ze voor haar orchi
deeën uit Indonesië toegestuurd kreeg.
Ze heeft de zaadjes zuinig bewaard om
deze zomer uit te strooien. Als 't maar niet
weer een mop zal blijken te zijn; een flau
we
Jaren geleden kocht ik bij een gerenom
meerde zaadhandel, zaden van de Nieuw-
zeelandse spinazie. U kent 't wel, de groen
ten waarvan nooit een maaltje ontbrak in
de manden die stadsmensen van kweke
rijen in Tosari en andere bergplaatsen
lieten komen. Groenten voor een hele week.
Sla, andijvie, bietjes, een kooltje, prei, zak
je bruine-bonen, prinsesseboontjes en altijd
ook deze spinazie. Donkergroen, hartvor
mig fluwelen blad, aan de onderkant be'ijsd
als de mésembryantemum, of eenvoudiger,
't ijsbloempje.
Dat 't zaad hier verkrijgbaar is, wijst er op,
dat de groente min of meer bekend zou zijn.
Nooit gezien in winkels. U wel? Ik heb 't
één keer geplant, nu groeit 't in mijn hele
"hof" als "onkruid". Ik hoef maar te pluk
ken, de lieve lange zomer door, tot diep in
't na-jaar. In December 't laatst, toen legde
ik ook kilo's weg in de diepvries. Lekker
als groenten bij de aardappelen, in sajoer-
menir, maar op haar best, als "groen" in de
lodèh. Een paar planten in een verloren
hoekje in uw tuin, in grote potten op uw
balconnetje en u kunt blijven plukken. Ze
groeien blijmoedig door, "zonder rancune"
en zo snel, dat 't niet bij te eten is. Terwijl
ze nooit slordig worden. (Bij mij plantjes
halen in 't voorjaar.) Als ik 't hier aan de
mensen vertel, kijken ze of ze iets erg vies'
ruiken. Wat de boer niet kent
Van de vele soorten groenten, die we vroe
ger van de passar lieten meebrengen, wer
den er maar enkele gekweekt. De meeste,
ge'ramband op tegellans, langs kali's en
sawah's.
"Op de bermen, in 't stof van de wegen waar
de mensen gaan..." Pakis, kangkoeng, se-
mangi, goendo, wéwé'an, noem maar op.
Sladah-aër. Alles van Moeder Aarde, voor
noppes. Voor niets en niemendal als u de
moeite van 't bukken er bij neemt.
Wij gunden de passar graag die paar cen
ten.
Laatst was ik bij een kennis in Den Haag.
Ze had net een brief ontvangen uit Frankrijk,
met een wortelstokje er bij ingesloten van
sladah-aër. "Heerlijkzoólekker ik
heb er bakken van gegeten."
Ik plukte iedere zomer manden vol, langs
slootkanten aan de grote weg. Heb ze nu in
een vijver in mijn groenten-tuin, vanwege
de watervervuiling.
"Wij maken graag grote reizen om dingen te
zien, waarop we in onze woonplaats geen
acht slaan."
Zo is 't
Plantersvrouw.
bakoel rieten mand.
ge'koeloept gestoomd
bèsèh mandje met een deksel
talie-doeh touw, gevlochten van ruwe
vezels.
passer markt
ge'ramband verzameld
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
n
g de laatsten voor 1,50 8
o plus 60 ct. porto 8
8 O
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
19
apanulz
FEESTELIJKE, EXOTISCHE BRIEFKAARTEN
VOOR DE BESTE WENSEN!
Indonesische klederdrachten in kleur.
Ambon - Bali - Irian Barat - Sulawesi Selatan
Timor - Sunda - Tapanuli - Minangkabau -
Minahasa. 10 stuks voor 10,- plus 90 ct.
porto - 1,25 per stuk. Handgebatikte kaar
ten - 4 motieven 2,50 per stuk. Indon.
tafrelen, batikmotieven, wajangfiguren 1,25
per stuk.
