DE BAGAN OF BRANDJANG
door M. Soetjahjo
Deze reportage heeft niet de pretentie
een wetenschappelijk of vakkundig ver
slag te zijn, maar is gemaakt door een
hengelaar, die zoals de zaak vanzelf
meebrengt door vissen, die intelligen
ter zijn dan hij b.v.), genoeg tijd heeft
om het een en ander te observeren, vast
te leggen en te verwerken.
De BAGAN (Boeginees) of de BRAN
DJANG (Jav.) met soms vier stormkings
laag boven het water hangend, is de
ideale plaats voor onbemiddelde hen
gelaars, om 's nachts zijn bootje er aan
te meren en zijn aas uit te gooien.
Hij profiteert daarmee van de "foto-
taxis" (zich naar het licht toe bewegen)
van de vissen, ontstaan door het meer
dan 1000 lumen sterke licht van de
stormkings.
De BAGAN zelf is de grootste produ
cent van aas voor de hengelaars, voor
namelijk ikan terie en tjoemie-tjoemie
of noes. In veel gevallen wil de eige
naar voor de levering van het aas niet
betaald worden. Bij Boeginezen heerst
het bijgeloof: als je je voor oempan
laat betalen, dan word je gestraft en
je vangt niet veel.
Helaas zijn er enkele „hengelaars", die
van dit bijgeloof misbruik maken en
van de ene BAGAN naar de andere
varen en kilo's vis thuis te brengen om
te verkopen... Of deze dan weer hun
gerechte straf krijgen voor dit snood
bedrijf, is helaas niet bekend. Wij zul
len het hopen.
HERKOMST VAN DE BAGAN
De vangstmethode met de BAGAN be
hoort tot die, welke gebruikmaken van
z.g. "liftnets" en deze methode moet
afkomstig zijn van de Philippijnen. De
Philippijnse "BASNIG" (afgeleid van
BAGNETS?) werd uit boten neergela
ten en om vissen aan te trekken werd
boven het centrum van het vierkante
net een licht gehangen.
Eerst gebruikte men een fakkel, later
petroleumlichten en nog veel later de
bekende stormkings, met gasoline en
later petroleum onder druk. Deze BAS
NIG ontwikkelde zich tot de BINTOL,
die vanaf 1921 veel werd gebruikt.
Het zijn stellages van bamboe, in de
bodem geheid, vierkant van vorm. Bo
ven water worden ze langs de zijden
versterkt met dwarsbamboes, die met
een dienen om er over heen te lopen
bij het werken. Het eveneens vierkante
net wordt binnen deze omheining neer
gelaten. In het centrum van dit vierkant
wordt het licht vlak boven het water
oppervlak gehangen. In een van de
hoeken wordt een "platje" aangebracht
van waaruit net en lichten bediend
kunnen worden.
De BINTOL is waarschijnlijk vóór de
oorlog al naar Indonesië overgewaaid,
vnl. Sulawesi (Celebes) en de Riouw-
Archipel.
Tijdens de tweede Wereldoorlog met
zijn verduistering, was het verboden,
maar na de oorlog heeft het zich uit
gebreid over vrijwel alle kusten van
Indonesië. Het is thans een lust, vooral
met donkere maan de zee van licht te
bewonderen langs grote stukken van
de Noordkust van Java. Het is op zee
meestal lichter dan op het land.
BOUW VAN DE BRANDJANG
De BINTOL, die door ons overgenomen
is, heet hier BAGAN (Boeg.) of BRAN
DJANG (Jav.). Het principe is hetzelfde,
maar de stellage is hier, zowel boven
als onder water versterkt door dwars
bamboes en kruislatten, die duidelijk
op de foto's zichtbaar zijn. De bam
boes worden stevig aan elkaar gebon
den door tali "doek" of "indjoek
touw gedraaid uit de haren, die zich
tussen de bladstelen van de arènpalm
(Arenga Pinnata, Merr.) bevinden. Dit
soort touw is erg sterk en weerstaat
gedurende jaren de invloeden van zee
water en zeedieren.
Door bovengenoemde versterkingen
kan de BAGAN ook op plaatsen ge
bouwd worden, waar de stroom sterk
is of windkracht 6 bereikt wordt.
Het is zeker nodig, hoe langer hoe
meer zeewaarts te gaan, want in de
ondiepte verdringen zich de BAGANS,
waardoor de spoeling dun wordt.
Wie zich het verst waagt, krijgt ook de
meeste vissen, èn de grootste. Men
beweert, dat BAGANS tot een diepte
van 14 vaam gebouwd worden (bij laag
water.) Nemen we voor het gedeelte
boven water met speling voor hoog en
laag water nog vier vaam, dan kan het
nog een imposant bouwwerk zijn van
meer dan dertig meter hoog, hoger dan
het Gouvernementskantoor van Soera-
baia. In ieder geval heeft schrijver met
zijn hengel naast zo'n BAGAN vaak
een diepte gepeild van meer dan 12
vadem.
Om deze diepte te bereiken worden
hoogstens drie stengels bamboe aan
elkaar gebonden. Ook worden ze tus
sen de geledingen hier en daar van ga
ten voorzien, want een holle stok van
bij de dertig meter in van 'n wiebelend
bootje moeilijk rechtop in het water te
krijgen, vanwege de opwaartse druk.
Dit is nog gemakkelijk te begrijpen,
maar wat een sterke longen moeten
degenen hebben, die onderwater de
dwarsbamboes moeten binden. Het
schijnt, dat de duikers na het werk vaak
neusbloedingen krijgen. Er zijn berich
ten, dat buiten Java het werk al wordt
gedaan met volledige skindiver-uitrus-
tingen, hetgeen zeer toe te juichen is.
HOE DE BRANDJANG WERKT
Hetgeen van een BAGAN te zien is, is
dus een bouwsel, dat 10 12 M in het
vierkant is. De hoogte van dit gedeelte
is zowel op diepe, als ondiepe plaatsen
dezelfde (4 tot 6 M). Over het geheel
is een wijdmazig platform aangebracht,
zo wijdmazig, dat het lopen daarop wel
enige oefening vereist.
Op een van de kanten van dit "plat
form" is een primitieve, maar sterke
windas aangebracht. Deze windas is
zo vernuftig gebouwd, dat de vier hoe
ken van het net tegelijk omhooggetrok
ken worden, zodat de bovenrand vrij
wel horizontaal boven water komt om
een minimum van ontsnapping van de
vis te krijgen. De spil van de windas
wordt gevormd door een mooi recht
over het geheel is een wijdmazig platform aangebracht, zo wijdmazig, dat het lopen daarop
wel enige oefening vereist
(Foto Dr. Al. Soetjahjo)
16
