Nederland - Perzië
Een Episode Van 350 Jaar
iSkadowmen
ojf Cïïlatayóia
Ter gelegenheid van het feit dat het
dit jaar 350 jaar geleden is dat de
V.O.C. haar eerste betrekkingen aan
knoopte met Perzië, plaatsen wij hier
onder een artikel van de hand van de
Heer G. A. Schotel dat een overzicht
bevat van drie- en een halve eeuw Ne
derlands-Perzische betrekkingen. - Red.
Dat de activiteiten van onze 17de eeuwse voorouders zich veel verder uitstrekten
dan het gebied van het tegenwoordige Indonesië is over het algemeen wel be
kend maar van de geschiedenis daarvan is men meestal niet of weinig op de
hoogte.
Een relaas van die activiteiten in en om de Perzische Golf is daarom nu misschien
wel op zijn plaats.
Op 16 juni j.l. werd door onze Ambas
sadeur in Iran, P. Renardel de Lavalette
(in Malang een zeer bekende naam)
te Teheran een groot tuinfeest gegeven
voor een 1500 genodigden ter herden
king van het feit dat precies 350 jaar
geleden Opper-Koopman van de V.O.
C., Hubert de Visnich in de toen nieuwe
haven van Bandar Abbas voet aan wal
zette, doorreisde naar de toenmalige
hoofdstad van Perzië, Esfahan en zijn
geloofsbrieven overhandigde aan Shah
Abbas de Grote (1587 - 1629) van de
destijds aan de macht zijnde Safaviden-
dynastie.
Dit was het begin van een zeer snelle
en gunstige ontwikkeling der betrek
kingen tussen Perzië en de Republiek
der Verenigde Nederlanden op com
mercieel en cultureel gebied. Factorijen
werden gesticht te Bandar Abbas, Es
fahan en talrijke andere plaatsen in het
binnenland en langs de kust. Al gauw
hadden de Nederlanders hun Engelse
en Franse concurrenten overvleugeld
en zij verkregen nagenoeg een mono
polie in de zijde- en tapijtenhandel. Op
verzoek van Shah Abbas verdreven
zij de Portugezen uit het aan de over
zijde van de Perzische Golf liggende
Muscat.
Merkwaardig is de belangrijke rol die
een aantal Nederlandse schilders
speelde. Jan Lucasz. van Hasselt werd
in 1626 door Shah Abbas naar Neder
land gezonden ter begeleiding van de
eerste Perzische Ambassadeur bij het
hof van Prins Frederik Hendrik, Musa
Beg.
Andere bekende schilders waren Phi
lips Angel, Cornelis Dapper en Cornelis
de Bruin. Laatstgenoemde schilderde
o.m. een zeer geslaagd portret van
Shah Sultan Hussayn (1694- 1722), de
laatste effectieve heerser der Safavi-
den-dynastie.
Onze eerste Ambassadeur, de Visnich
kwam echter treurig aan zijn eind. Tij
dens een overlandreis per karavaan
naar Europa werd hij bij Aleppo door
bandieten vermoord. Na de Afghaanse
invasie in Perzië (1722) moest de Ne
derlandse Factorij in het belegerde
Bandar Abbas worden gesloten en
verplaatste het zwaartepunt der ge
slonken Nederlandse handel zich naar
Basra dat toen in Turkse handen was.
Ongelukkigerwijs kreeg de vertegen
woordiger der V.O.C-, Baron von Knip-
hausen teveel belangstelling voor een
aanvallige jongedame die ook de aan
dacht van de Turkse Gouverneur had
getrokken. Ergo exit V.O.C. uit Basra.
Maar von Kniphausen was een avon
tuurlijk man en niet voor één gat te
vangen. Promp bezette hij Kharg eiland
en blokkeerde daarmee de uitgang van
Basrah naar zee, de Shatt-el-Arab.
Onder Nederlands gezag kwam Kharg
tot zeer grote bloei, waaraan echter
een zeer plotseling eind werd gemaakt
toen de Perzische roverhoofdman, Mir
Mohanna van het op het vasteland
gelegen Bandar Rig, door een krijgslist
het eiland wist te bezetten. Er zijn nog
talrijke sporen van de Nederlandse
bezetting op Kharg te vinden. Het ei
land is sinds een 15-tal jaren tot nieuwe
bloei gekomen als een der voornaamste
laadplaatsen voor mammoethtankers in
de wereld. Nederlandse aannemers en
baggerbedrijven hebben aan die re
cente ontwikkeling meegeholpen.
Na het verlies van Kharg vestigden de
Nederlanders zich in Bushehr maar
konden het niet bolwerken tegen de
Engelsen die daar reeds vaste voet
hadden. En zo kwam er geruime tijd
een dieptepunt in de Nederlands-Per
zische betrekkingen.
Perzië zelf ging onder de Khajaren-
dynastie (1795-1925) een tijd van ach
teruitgang en diep verval tegemoet.
Maar met het optreden der Pahlevi-
dynastie met als eerste vorst Reza
Shah (1925- 1942) begon een nieuwe
periode van bloei. En van Nederlandse
activiteiten.
Dit zette zich na afloop van de 2de
wereldoorlog in versterkte mate voort
onder het bewind van de huidige vorst,
Mohammad Reza Shah.
Zo werden een vijftal jaren geleden
de beide havens, Bandar Abbas en
Bushehr die volkomen in verval waren
geraakt geheel herbouwd volgens een
plan van Prof. Ir. A. Segond von Ban-
chet en onder toezicht van het Neder
landse ingenieursbureau Nedeco.
Talrijke Nederlandse firma's gingen
joint-ventures aan met Perzische part
ners en het gevolg daarvan is de aan
wezigheid van een kleine 1000 Neder
landers in Teheran.
En nu zullen van 23 tot 28 juli een
tweetal Nederlandse oorlogsbodems,
Dit las ik in een TV-gids, om precies
te zijn, begin augustus 1972 tijdens mijn
verblijf in Glendora - onderdeel van de
agglomeratie Los Angeles. Waaraan
denk je, als je zo iets leest? Geheim
zinnig rondsluipende figuren in de tro
pennacht, geheime genootschappen,
elkaar op leven en dood bevechtend
met moorden, stille kracht en wat al
niet. Bovendien was dit een uitzending
van een der weinige non-commercial
channels, bekend om natuurfilms, do
cumentaires, etc. Dus: TV aan.
Het begint met een vrolijk zonnig ta
fereel in de rijstvelden van Malaya,
vrouwen wuiven enthousiast naar en
kele passerende trucks, van waar uit
muziek klinkt, die je doet denken aan
de bekende muzikale rondritjes door
een Indische kotta als reclame voor
stamboel. De trucks stoppen in 'n dorp,
overal blije gezichten, vooral van de
jeugd. Mannen stappen uit en slaan op
efficiente wijze een verhoogde toneel-
loods (panggoeng) op. Daarbinnen
wordt een grote pisangstam vlak voor
het "voetlicht" gelegd en dan zie je
close ups van een ernstige oudere
man heel voorzichtig uit een kist
néé, tochja tocheen ris wa
jangpoppen halend en ze reverent in
de pisangstam prikken.
Nou snap je de titel. Wajang bajang
schim, schaduw SHADOW. En de
hele troep, waaronder een simpel ga
melan orkestje van vier man, heten nu
SHADOWMEN. Misleidend, nietwaar?
Enfin, de dalang brengt een reukoffer,
vergezeld van gebeden en midden op
de dag begint de vertoning. En de
nontonners enthousiast, nee maar!
Naar mijn mening kunnen ze' in zo'n
korte tijd nooit een voorstelling van
een hele nacht of nachten geven, maar
wel spannende fragmenten, gelardeerd
met komische scenes en (net als de
badoet Stamboel) moppen, waarom ie
dereen lacht. Vrij laat in de middag is
het uit en dan is het ook: Inpakken en
wegwezen. De toeschouwers kenden
of herkenden de wajangfiguren, leefden
allen echt mee en zogezien is zo'n
troep reizende Shadowmen een wel
kome afwisseling in hun simpel be
staan.
V. N. Moens
de Limburg en de van Galen de nieuwe
haven van Badar Abbas aandoen en
daarmede relief geven aan de reeds
op velerlei gebied uitstekende Perzisch
-Nederlandse samenwerking.
G. A. SCHOTEL
16
