13
Een groep pupillen van Gombong met de toeziende onderofficier (rechts op de foto).
Het aantal oorlogsweduwen en -wezen
in de kazernes en garnizoensplaatsen
steeg tengevolge van de vele krijgs
verrichtingen dier dagen onrustbarend
en al spoedig werd de toestand on
houdbaar, zodat de wezen in tijdelijke
barakken moesten worden onderge
bracht, hetgeen later tot Militaire Pu
pillenschool is uitgegroeid, terwijl de
meisjes naar de Weeshuizen werden
gedirigeerd.
In dit verband wil ik hier memoreren
het prachtige werk, van een eenvoudige
Haarlemse jongeman met name Johan
nes van der STEUR, de alom bekende
"PA" en zijn echtgenote die het wonder
van de Oranje-Nassaustichting te Ma-
gelang hebben bewerkstelligd in ver
band met de ten hemelschreiende
toestand dezer oorlogswezen.
Maar wat gebeurde er met de school
te Purworedjo? In het jaar 1847 werd
Java door natuurrampen geteisterd, en
tijdens een aardbeving werd de school
geheel vernield, waarbij een sergeant
en 11 pupillen onder het puin werden
bedolven en jammerlijk om het leven
kwamen. De overgebleven jongens
werden naar Gombong overgebracht
en werden gehuisvest in het onvoltooi
de fort Cohius, waar zij verbleven tot
aan de opheffing van de school in het
jaar 1913. Bij de opheffing waren nog
een kleine 300 pupillen op school, die
jonger waren dan 17 jaar en deze wer
den ondergebracht in de beide Sema-
rangse Weeshuizen, namelijk het
Rooms-Katholieke weeshuis op Ge-
dangan en het Protestantse Weeshuis
op Bodjong, waar het leven ,niet op
een zó straffe militaire leest is ge
schoeid.
Hoe was het er toen te Gombong?
Deze school stond onder het beheer
(bevel) van een Kapitein-directeur, ge
assisteerd door meerdere officieren,
onderofficieren en minderen, terwijl het
onderwijzend personeel bestond uit
burger-onderwijzers. Een sergeant-ma
joor-kapelmeester gaf de jongens mu
zieklessen, terwijl er ook bevoegde
Gymnastiek- en schermleraren de jon
gens in die takken van sport les gaven.
De school had een fanfare-corps en
een strijkorkest met een complete be
zetting, die in de namiddaguren in het
park hun uitvoeringen gaven. Beroemd
waren de gymnastiek- en muziekuit
voeringen bij het beëindigen van het
schooljaar (assault), waar van heinde
en verre het dankbare publiek kwam
toegestroomd om de prestaties van
deze jongens te kunnen bewonderen!
Op Gombong begon het leven om half
zes 's morgens als het trompetsignaal
weerklonk en de jongens zich naar het
zwembad begaven om zich te baden,
waarna het fluitsignaal van de fort
sergeant weerklinkt en men zich naar
de kazerne begaf om zich verder te
kleden en de eigen bedden moesten
worden opgemaakt.
Tegen half zeven was er sectiegewijs
appèl, dat door de sergeant-majoor
werd afgenomen, waarna inrukken
werd geblazen en dan stormden de
jongens de eetzaal binnen, (attaque
ren), waar brood (kuch) en rijk beleg
hen wachtte.
Om acht uur begon de school, die be
stond uit de drie hoogste klassen van
de lagere school en een examenklasse,
want de kinderen werden er toegela
ten vanaf hun 12de tot en met hun
16de jaar. Na de lagere schoolopleiding
volgt dan de selectie. De minstbegaaf-
de leerlingen werden Jan-soldaat, ter
wijl de intelligente jongens de dienst
ingingen als "aanbevolen militair" om
opgeleid te worden voor officier te
Meester-Cornelis. Anderen weer moch
ten nog twee jaar op school blijven om
te worden opgeleid tot topograaf (land
meter) of topograaf-tekenaar. Het in
kaart brengen van de hele Nederlands-
Indische archipel was voor het grootste
het werk van deze eenvoudige jongens,
die eenzaam, diep in de tropische jung
le of op de toppen der geweldige vul
kanen, hun werk hebben moeten doen.
Wat deze mensen met hun waterpas
instrumenten, Bousolles, theodolieten
en tekenstiften hebben gepresteerd is
in één woord fantastisch. Denken wij
er even bij na in welke omstandigheden
zij als eenzame Europeaan deze trian
gulatiemetingen in de jungle en in het
hooggebergte moesten doen, dan dwa
len onze gedachten onwillekeurig af
naar figuren als Buffalo Bill en andere
voortrekkers en als ik wel ben ingelicht,
heeft één dezer jongens het zelfs ge
bracht tot de rang van kolonel, chef
van de Topografische Dienst. Maar de
opleiding was er dan ook naar, want
het geheel was opgezet naar het mo
del der Napoleontische krijgsscholen
en de titulatuur was geheel Frans,
doch gelukkig niet met gebruikmaking
van de Franse slag, doch met de be
kende Hollandse oerdegelijkheid. Voor
hun prestaties kregen de pupillen (élè-
ves) officiële brevetten uitgereikt, waar
door zij het recht verkregen om de
daarbij behorende onderscheidingste
kens op hun tuniekmouw te dragen,
zoals o.a. het patje van "meester op
alle wapens", waarop zij bijzonder
trots waren, want nu waren zij maitre.
Buiten de schooluren (op Gombong
zelf) en de verplichte muziekrepetitie's,
gymnastiek- en schermlessen en athle-
tiekbeoefening (bodybuilding) waren de
jongens vrij om zich aan sport (voet
ballen, zwemmen enz.) te wijden, of de
soldaten te helpen in de eigen varkens
fokkerij en in de groententuinen, of
zelf te tuinieren in de eigen kwekerij.
Daarna was er het baden in het zwem
bad en na het appèl vrije ontspanning
buiten het fort of in de recreatiezaal
met een buffet, waar de jongens tegen
betaling snoep (katjang, brem enz.)
konden kopen. De jongens kregen we
kelijks een zakgeld, dat naar gelang
van hun leeftijd varieerde van 71/2 tot
35 cent, dat in die tijd een hele som
betekende. Daarenboven werd hun
maandelijks, ongeacht of ze rookten of
niet een pak shag en vloeitjes ver
strekt.
Als de jongens zich moe hadden ge
traind of gespeeld werd voor het
avondeten geblazen, dat bestond uit
goede soldatenkost, zoals rats of rijst
met sajur en toespijs en fruit als nage
recht.
Rest mij U alleen nog het portret
van deze jongens uit te schilderen.
Welnu, zij waren namelijk te herkennen
aan hun eenvoudige doch nette uni
formen, dat bestond uit een blauwe
tuniek en broek met daarbij behorende
soldatenschoenen, oersterke leren kis
ten, welke gesloten werden met een
gesp, want veters waren taboe. Buiten
de hooggesloten jaskraag werd de
kraag van het overhemd 1 cm om de
jaskraag heen gevouwen en om het
middel een leren riem van 7 cm breed
te, welk kledingstuk later echter werd
afgeschaft, omdat de jongens het bij
gevechten gebruikten als een gevaar
lijk wapen. Dit geheel werd gecomple
teerd door een Franse pet (képi) en
lees verder volgende pagina
