KALIBERS
Jos. van Arcken
Graag wil ik trachten te voldoen aan
het verzoek van mijn vriend John Kol-
mus en zijn vrienden weidgenoten om
iets te vertellen wat nu toch wel de
betekenis is van het begrip "Kaliber
zoveel",, meer speciaal van de zgn.
jachtgeweren met gladde loop.
Eerst even een opmerking beste John.
Tegen al diegenen die beweren: "Geen
kunst om hiermee (d.i. met het glad
loop geweer) te raken, omdat je im
mers met hagel schiet. Geef mij maar
de buks", zou ik willen zeggen: "Het
schieten, vooral het raak schieten met
de gladloop is iets moeilijker dan met
de kogel. Met hagel schiet men nl. AL
TIJD op een bewegend, zich met min
dere of meerdere snelheid verplaat
send doel, met de kogel veelal op een
stilstaand."
Maar nu dat kaliber.
Amerikanen, toonaangevend ook op
het gebied van de schietsport, spreken
als zij het over een shotgun hebben,
niet van "caliber", hoewel zij natuurlijk
het woord wel degelijk kennen, maar
van "gauge" (spr. uit geidsj).
"I have an O/U (Over and Under - de
lopen zijn boven elkaar geplaatst -
superposé 12 GAUGE. My shotgun
is a S/S (Side by Side - de lopen liggen
naast elkaar) 16 GAUGE".
Gauge peil (stok), ijk, maat, meter,
fig. maatstaf, spoor (wijdte) diepgang,
kaliber. Caliber calibre kaliber,
gehalte, inhoud.
En de Engelsen? His Lordship schiet
met de dure Purdy dubbelloop 12
BORE in Schotland op gedreven
"grouse".
Bore boorgat, boorwijdte, kaliber.
We hebben dus al twee woorden voor
een en hetzelfde begrip, nl. Gauge en
Bore. Daar komt nu een derde bij:
Kaliber. Wij schoten met een kaliber
12-16-20 etc.
Geven die getallen het aantal millime
ters of een andere lengtemaat aan?
Beslist niet. Wat voor zin heeft het dan
te spreken van Kaliber 12 of 12 Gauge,
dan wel 12 Bore? M.i. kun je veel beter
het woord Nummer gebruiken. Nummer
12-16-20, enz. Men heeft dan ook ge
tracht hier verandering in aan te bren
gen door het invoeren van in millime
ters uitgedrukte standaardmaten, maar
dit is op een mislukking uitgelopen.
Het woord "kaliber" was te zeer inge
burgerd. Ondanks alles wordt het nog
steeds door alle wapenfabrikanten ge
bruikt. Traditie, gewoonte, zo was het,
zo is het en zo zal het altijd wel blijven.
Zoek het op in een Nederlands woor
denboek en er staat achter: middellijn
van geschut, grootte, dikte, gehalte,
mal, gleuf. Neen, het is toch niet wat
we zoeken.
En hoe komt men aan de getallen
10-12-16-20 enz? Het merkwaardige is
dat een kaliber 20 KLEINER is dan een
16, die weer KLEINER is dan een 12.
Kleiner, dus naarmate de doorsnee van
de loop-ziel kleiner is, is het getal dat
het kaliber uitdrukt GROTER! Hoe is
20
men aan die schijnbaar vreemde be
gripsbepaling gekomen?
Daarvoor moeten we teruggaan naar
de 18e eeuw, toen er nog met voor-
laad geweren werd geschoten en het
kaliber vastgesteld werd aan de loop
monding. Dit gebeurde met ronde, lo
den (soortelijk gewicht 11,35) kogels,
die er precies in pasten en waarvan er
een zeker aantal in een Engels pond
van 453,59 gram gingen. De "choke
boring", dwz. een vernauwing van de
monding was toen nog niet uitgevon
den; de lopen waren allemaal cylin-
drisch, dus inwendig recht-toe, recht
aan. Als je nu 10 ronde, even grote,
loden kogels kon gieten uit datzelfde
Engelse pond van 453,59 gram (soorte
lijk gewicht 11,35) had zo'n .kogel het
kaliber 10 en het geweer met een loop
waarin deze kogel zuiver paste en kon
verschieten was een kaliber 10! Waren
dat er 12, dan sprak men van een
kaliber 12, enz.
Het is duidelijk dat een kaliber 10-ko-
gel een gewicht heeft van 1/10 x 453,59
gram 45,359 gram en een kaliber 16-
kogel 1/16 x 453,59 28,35 gram, maw.
hoe groter aantal kpgels er in een
pond gaan, logischerwijs hoe lichter
ze zijn, hoe kleiner, hoe geringer door
snede.
Ondanks het feit dat de jachtgeweren
in de loop der jaren een ontwikkeling
doorgemaakt hebben, nl. vuursteenslot
wapens, vervolgens met percussie en
schoorsteentje, daarna in het jaar 1836
het revolutionaire achterlaad-pinvuur-
geweer van de Franse uitvinder Lefan-
cheuse, centraalgeweer en thans de
"Sunguh-mati, Oom Bert, met één schot ik
schiet tjèlèngnja zijn kop d'raf!"
moderne Over and Under is de oor
spronkelijke kaliber aanduiding ge
handhaafd gebleven. Die kalibers zijn:
4-8-10-12-16-20-24-28-32
Het kaliber 14 heeft eens bestaan; het
wordt echter niet meer gemaald:, is er
bij de Luikse proefbank officieel nog
wel. De Amerikaanse 12 heeft als loop-
ziel afmeting 0,729 inch 18,5 milli
meter. De Engelsen boren hun lopen
ruimer, 18,6-18,65 mm. in tegenstelling
tot de Duitsers, die ongeveer 18 mm.
hebben, alles in kaliber 12.
G. H. Bartman
Gegevens uit:
1) The Shooter's Bible van Stoeger,
2) Wat de jager eveneens dient te
weten van P. E. Visser.
ONS LEVENDE BOS
Bij gelegenheid van het 75-jarig be
staan van het Staatsbosbeheer is een
boekje verschenen onder bovenstaan
de titel. Het is zeer fraai uitgegeven en
bevat een reeks prachtige foto's. De
auteur van het boekje, ir. J. F. Wolter-
son, oud-houtvester in ons Indië, zond
het ons toe. Met een brief, die wij ons
veroorloven hier af te drukken:
Bijgaand stuur ik U een exemplaar
van het boek dat ik voor het 75-ja-
rig jubileum van het Staatsbosbe
heer heb geschreven. Ons Bos
wezen in Indië, thans Kehutanan
in Indonesië, werd een jaar eerder
opgericht en dit heb ik een speech
bij het aanbieden van dit boek, niet
zonder een gevoel van trots, ver
meld.
Voor Juwelen en Uurwerken als
van ouds naar
Laan van Meerdervoort 520
Den Haag - Telef. 33 64 41
Tijdens het schrijven van dit boek
heb ik vaak aan Tjalie gedacht,
want ik was er van overtuigd dat
dit onderwerp zeker zijn belang
stelling zou hebben. En ik was ook
nieuwsgierig naar wat hij ervan
zou zeggen. Maar ja, het boek
kwam te laat gereed.
Mocht U het boek in Tong Tong
willen vermelden, dan kan ik U nog
mededelen dat het onder de titel
"Leven met Bossen en Bomen"
voor 2,50 te koop is bij 's Lands-
uitgéverij. Het is namelijk naast
deze jubileum uitgave tevens ver
schenen, onder deze titel, in een
agrarische reeks van het Ministe
rie van Landbouw en Visserij.
Wij zijn ir. Wolterson dankbaar voor
zijn zending, maar wij zijrv nog meer
getroffen door het feit, dat bij het
schrijven over het nederlandse bos
Tjalie in zijn gedachten is geweest.
Tjalie was een natuurmens. Nooit is
dat duidelijker tot uitdrukking gekomen
dan toen hij in Tong Tong de Neder
landers toeriep: "Zet één eik op de
Dam, één maar. En laat hem 500 jaar
oud worden. Laat hem zien dat hij bij
jullie hoort en jullie bij hem!" Dank U,
ook uit zijn naam, voor uw zending,
waarde houtvester! JHR.
