Wx? J§
ALS HET
DONKER WORDT...
GEUREN
EN GELUIDEN...
INDISCHE
OVERLEVERINGEN
TM JUNIOR
18
Als kind was ik een beetje bang voor
het donker. Later toen wij in de stad
gingen wonen verdween die angst. Er
was teveel lawaai, er waren teveel
mensen om je heen om bang te zijn en
echt donker was het nooit, ergens
brandden er altijd wel lampen.
De herinneringen echter van de jaren
in het dorpje in de bergen blijven in
mijn geheugen. Er was gezelligheid
toen. Wat was die gezelligheid van
"toen vroeherEigenlijk waren het de
kleine dingen: het tikken van de klok,
het ding-dong om het kwartier, de geur
van het bakken van koekjes, de geur
van het verbranden van takjes en bla
deren op het erf, de schreeuw van een
saté-man, het tok-tok-tokèh van de to-
kèh, het tsk, tsk, tsk van de tjitjaks
langs de muren, heel in de verte het
geluid van een gamelan, van slepende
sloffen op de galerij, een dogkar die
voorbij rijdtontelbare kleine din
gengeuren en geluiden
Het mooiste uur was de schemer, voor
ons kinderen eigenlijk ook een bang
moment. Een schemering in de tropen
gaat echter snel voorbij en dan valt de
avond. De tuin die overdag een para
dijs is, lijkt daarna dreigend en spook
achtig. Het is net of de bomen leven
en lange armen hebben en dan die ge
luiden 's avonds. De nachten zijn vol
geluiden. Je hoort geritsel tussen de
struiken: een slang? in de bomen: een
tjodot? boven het dak: een loewak?
Nuchter bedenken we deze antwoor
den, maar angstig vragen we ons af:
spoken? geesten?
Als de schemer voorbij is hurken we
dichter bij oma, die meestal met ver
stelwerk op de achtergalerij bezig is -
onze voetjes reeds gewassen en scho
ne hansopjes aan - en dan smeken we
door LARMOYEUR
AAN DE TJI LIWOENG
(Van een Javaan)
Goeloeng Tikar.
(Een mat, die zich oprolt).
Een vermoeide grassnijder nam een
bad; dat zou hem opfrissen. Te zelf-
der tijd gooide iemand bovenstrooms
een oude tikar in de kali.
De bader zag het voorwerp aankomen.
Hij dacht, dat het een krokodil was, en
ijlings liep hij het water uit, om angstig
aan de kant te wachten. Te wachten,
tot de rivier weer veilig zou zijn.
De "krokodil" kwam dichterbij; nee,
nu zag hij het beter, het was geen
krokodil, het was een tikar. Dan maar
wachten, tot het ding voorbijgedreven
zou zijn. Want dingen kunnen ook ge
vaarlijk zijn. En deze tikar bleek het
werkelijk te zijn. Hij dreef niet voorbij,
hij bleef ronddraaien op de plaats,
waar Hardjo, zo heette de grassnijder,
gebaad had. Wat wou die tikar? Hardjo
zag, hoe de mat zich openspreidde op
het water en 't was net, of hij sprak:
"Kom Hardjo, spring op me, dan zal ik
je over de rivier brengen."
oma om een verhaaltje: oma, kom ver
tellen! En oma vertelt. Geen sprookjes,
geen leerzame gelijkenissen - wat
weet ze van pedagogie? - nee, oma
vertelt altijd spookverhalen.
Gek genoeg vonden we dat het ge
zelligste uurtje - alle "kippevel ten
spijt. Eén van haar verhalen: Een vrouw
was hout aan het zoeken in het oer
woud. Men waarschuwde haar niet die
per het oerwoud in te gaan. Ergens was
een heilige plek die niemand mocht
betreden. De vrouw had echter drin
gend hout nodig en ging toch dieper
het oerwoud in. Daar lag zoveel hout
Maar onze man sprong niet; hij wist,
dat hij dan ingerold zou worden en
meegenomen. Nee, hij deed het niet,
maar de gedachte aan wat er zou kun
nen gebeuren, deed hem van kleur ver
schieten. Wat moest hij doen? Die tikar
bleef daar maar drijven, wachtend op
z'n prooi. Hardjo krabde zich eens ach
ter 't oor. Wacht, hij zou er een steen
op smijten. Z'n ogen zochten de grond
af. Daar lag een dikke, zware steen!
Met een paar sprongen was hij er bij;
hij raapte hem op en wierp hem met
kracht op de tikar. Hij had goed ge
mikt; de steen kwam er precies midden
op te liggen.
En hoe goed was z'n gedachte ge
weest! De tikar, die iets zwaars op zich
voelde en dacht, dat het een mens was,
rolde zich aanstonds op en nog was
hij niet helemaal opgerold, of hij dreef
al verder. Hardjo's stroom-afwaartse
blik volgde hem lang.
Maar hij ging toch maar niet weer in 't
water, de grassnijder. Hij kleedde zich
aan en ging naar huis. In de kampong
vertelde hij die dag aan al z'n kontjos
(vrienden), wat hij aan de kalikant be
leefd had.
dat het haast teveel werd om het te
dragen. Tot haar vreugde en ook ver
bazing zag ze zomaar een kip lopen.
Met veel moeite ving ze de kip, bond
die vast tussen het hout dat ze op haar
rug droeg. Het werd schemerig en ze
haastte zich naar huis. De weg leek
haar opeens erg lang en het hout op
haar rug begon hoe langer hoe zwaar
der te wegen. Ze zweette erg en het
was net of ze stikte. Ze kon haast niet
ademhalen en dan dat vreemd geluid
achter haar bij elke stap die ze deed:
entjo-entjotjot-entjo-entjotjot
Ze werd opeens bang. Aan de rand van
het oerwoud gekomen durfde ze ein
delijk achterom te kijken. Haar ogen
werden groot en puilden uit van angst!
Iets groots en zwarts en harigs klemde
zich aan haar rug vast! Ze gilde het
uit, gooide al het hout van haar rug,
maar de kip, waar was de kip?! Ze
rende, nog steeds gillend, naar huis!
Zonder hout en zonder kip!
En nu naar bed, zei oma en ging ver
der met haar verstelwerk. We protes
teerden: maar oma, nog ééntje, ja oma?
Maar oma was onverbiddelijk: één ver
haaltje en dan naar bed.
We kregen nooit nachtmerries van dit
soort spookverhalen; we vonden de
sprookjes van Andersen veel enger.
Die schemeravonden van geuren en ge
luiden hebben op mij een onuitwisbare
indruk gemaakt
BENITA NAGEL-NEYS
In het kader van aktiviteiten in TM
Junior, het pasgeopende kindermuseum
van het Tropenmuseum, zal op zondag
16, zondag 23 februari en zondag 2
maart, de poppenspeler Jan de Noord
optreden in:
het SOETERIJNTHEATER, Linnaeus-
straat 2, Amsterdam-Oost.
Aanvang: 12.30 uur tot 13.30 uur, bij
eventueel grote belangstelling een in
gelaste voorstelling om 15.15 uur. De
voorstelling is bedoeld voor kinderen
tussen 4 en 14 jaar.
Toegangsprijs: 2,50 inclusief toegang
TM Junior.
Kaarten: verkrijgbaar op de dag van
optreden aan de ingang van TM Junior
en ingang Soeterijntheater (190 plaat
sen beschikbaar).
Openingstijden TM Junior:
zondag 12.00- 17.30 uur.
Vorig jaar, in de zomer, is poppen
speler Jan de Noord naar Peru gereisd
om, na een verblijf van drie maanden,
terug te keren met een poppenspel
over Zuid-Amerika.
Dit in opdracht van het Tropenmuseum,
met de bedoeling de kinderen in Ne
derland meer begrip bij te brengen voor
ontwikkelingssamenwerking.
Na afloop van de voorstelling van Jan
de Noord wordt een film vertoond over
Peru, gemaakt door de cineast Paul
van den Bos en getiteld: 'In een andere
wereld'.
