PER Mil
A o o o o A
üo ooo ooO^
Onze nieuwe rubriek
"buitengewone spelletjes"
18
Main tjonklak.
Als ik de woorden tjongklak of dakon
tegenkom, ruik ik melati en sirih en
minjak ramboet. Zie ik het licht van een
lampu templèk op gedèk. Hoor ik In
dische vrouwen lachen. Dat komt door
mijn moeder. Die heeft me weieens
verteld, dat haar oma gek was op da-
kon: "Adu, soms de hele nacht zat ze
daar! Ketik, ketik, ketik, ketok". Ketik,
ketik, ketik, ketok. Smalle bruine han
den, die gleden langs kuiltjes in een
houten blok. Waarmee speelden ze,
mijn overgrootma en haar vriendinnen?
Ze aten kwatji soms, als ze daar op
hun knieën zaten, of gedjonkokt. Met
buiten een warme maan en angklungs,
die dichterbij kwamen en dan weer in
de verte uitdoofden.
Ketik, ketik, ketik, ketok. "Adoe, tjèla-
ka, ikke."
Kleine harde dingetjes, die op hout
tikken. Maar wat voor dingetjes? Ook
kwatji? Of djagung korrels? Of sawoh-
pitjes? Mijn moeder schudde alleen
maar haar hoofd, als ik het vroeg.
Het heeft wel veertig jaar geduurd,
voor ik er een idee van had, wat dakon
en tjongklak eigenlijk voor spelletjes
waren.
Voor ik te weten kwam ook, dat ze
allebei eigenlijk uit Afrika komen. Daar
horen ze allemaal thuis, de spelletjes,
waarbij je pitjes of kraaltjes of steen
tjes in kuiltjes of bakjes moet strooien.
Nkala worden ze genoemd. Er zijn wel
een paar honderd soorten. Het spel,
dat op het ogenblik als kalaha in allerlei
winkels te krijgen is, is er ook één van.
Ze zijn heel oud. Echt, zonder smoes
jes. Ze werden misschien al gespeeld
door de bouwers van sommige Egyp
tische pyramiden.
Het is bijna zeker, dat de Arabieren er
al een paar hebben gekend, vóór Mo
hammed en dat het de Moslims zijn
geweest, die de andere volkeren van
Afrika mancalaspelletjes hebben ge
leerd. En de volkeren van Azië.
En toch, toch is er een mancalabord
op Sri-Langka (Ceylon) gevonden van
lang voordat de Islam bestond. Hoe
kwam het daar? Is er mee gespeeld?
Niemand, die het zeggen kan. Wel is
bekend, dat Afrikaanse slaven ver
schillende soorten mancala naar de
Caraïbische landen hebben meegeno
men.
Net als zoveel andere spelletjes kun je
de kuiltjes (of bakjes- of holletjes) spel
letjes op borden spelen van allerlei
materiaal. Behalve van papier. Dat gaat
een beetje moeilijk.
Je kunt holletjes in de grond maken,
of in rotsen uithakken, maar je kunt
ook een bord snijden uit mooi hout.
Net zoals veel stammen in Afrika dat
doen, die hun borden vaak versieren
met prachtig snijwerk. In Zuid-lndia,
waar een bakjesspel werdt gespeeld,
dat Pallanguli heet, zijn schitterende
borden gemaakt van een magnifiek wit
metaal, soms in de vorm van een vis.
Er zijn heel grote mancala-borden be
kend - van bijna 2 m. lang - en heel
kleine - die ongeveer 40 cm. zijn. Die
kun je dan soms dichtklappen. Zo één
heb ik eens gezien - van hout, uit
Afrika. Was die voor op reis? Hebben
de Negerslaven op weg naar Amerika
misschien zulke borden bij zich ge
hadNeen, ach, die vast niet. Die
hadden niets. Alleen een donker hol,
onder in het schip, waar ze vastge
bonden zaten. En stank - en ziekten.
naar Koromandel voeren? En later,
naar Modjopahit? Hadden die soms
van die speelkistjes aan boord van hun
scheepjes met gekleurde zeilen? Met
Kurma- of zaitunpitten, die de spelers
voorzichtig stuk voor stuk lieten vallen?
Laten vallen en tellen en tellen en laten
vallen. Ketik, ketik, ketik, ketok
En als je opkeek, hoorde je de zee,
overal de zee- en soms wat meeuwen.
En vér achter je onder diezelfde witte
zon, die dag in, dat uit, hoog boven je
wapperende zeilen stond, je land
Een land, waar het misschien wel over
al geroken heeft naar rozen en muskus
en naar gulai en martabakOm
tranen in je ogen te krijgen.
Ikzelf heb nog nooit een mancalaspel
op een vouwbord gespeeld. Ook dakon
en tjongklak niet.
Ik gebruikte b.v. lege schoensmeer-
dekseltjes - die ik op een plankje of
een stuk karton lijmde - of katjang
schaaltjes - die ik gewoon op tafel
zette. Of: ik drukte kuiltjes in het zand
van een zandbord. Met een oud eier
dopje zonder voetje. Want holletjes of
bakjes of kuiltjes heb je nodig. Je moet
vaak immers een heleboel steentjes
op één plaats simpan? Dat weet ieder
een, die de spelletjes weieens heeft
gespeeld. Daarom heb je eigenlijk niets
aan een bord, dat op papier is ge
tekend.
Tjonklak kun je met 16 kuiltjes doen.
14 kleine en twee grote. Zo:
A
De Islamitische kooplieden dan, die lees verder volgende pagina
7000 jaar geleden werd kalaha al over heel Azië en Afrika gespeeld. De naam Kalaha
is afkomstig van Kalahari, dit is de Kalahariwoestijn in Zd.-Afrika, waar de bevolking het
speelde in kuiltjes in het zand op een groot rotsblok. In de oude Syrische stad Aleppo,
aan de voet van de zuilen van de Amon tempel in Karnak in Egypte, in de treden
van het Theseum in Athene en op de rand van rotsen langs de karavaanwegen van de oude
wereld vindt men dezelfde kuiltjes uitgehouwen. Kalaha werd gespeeld met kiezelsteentjes
of diamanten en zelf met slavinnen als inzet.
Dit is historie geworden, maar Kalaha is nog altijd opwindend - met of zonder inzet.
U kunt geen slavin meer winnen, maar U heeft alle kans om zelf eraan verslaafd te raken!
Bovenstaande afbeelding is gemaakt naar een oude Portugese prent.
