Vanillede smakelijkste
en geurigste orekidee
Gedurende de oorlogsmaanden januari-maart 1942 was ik in Tjipatat (Ban-
doengse) gestationeerd waar wij voor oefeningen hele lange dagmarsen maakten
door bergterrein, door sawahs, door hoog stekelig alang-alang gras enz.
Op een van die dagen herinner ik me dat we moe terugliepen over een stuk
weg waar we gestopt werden door heel erg vriendelijke mensen die daar
woonden en die de hele troep op verfrissende drank trakteerden. Vele details
zijn me nu ontgaan, maar wel herinner ik me dat het een vanille aanplant was
op een klein landgoed, afgelegen van de bewoonde wereld. Blijkbaar was de
vanille toen nog halfweg lonend als aandikkertje van een klein pensioentje. De
cultuur en geschiedenis van deze zo ogenschijnlijk onbelangrijke klimplant is
erg interessant.
Vanilla planifolia is een orchidee en is
in haar moederland Mexico een echte
bosplant, een liaan, die tientallen
meters hoog tegen de bomen opklimt
en daar geheel onder het bladerdak
leeft. Opvallend is echter dat de mooi
ste planten aan de bosranden worden
gevonden, hetgeen erop wijst dat zij
in minder schaduw beter gedijen.
De missionaris Bernardino de Sahagua,
die lange tijd in Mexico werkzaam was
heeft als eerste - omstreeks 1530 - op
het gebruik en de bijzondere aroma
tische eigenschappen van de vanille
de aandacht gevestigd. De Mexicanen
gebruiken het vooral in hun cacao
drank. In 1605.werden de eerste va
nille vruchten voor het eerst in Neder
land ingevoerd, terwijl in 1819 de Bo
tanische tuin in Buitenzorg de eerste
plant ontving. De vanille plant groeide
en bloeide uitstekend maar vruchten
werden niet verkregen. Dat raadsel
werd pas opgelost door Morren die in
1836 in de Botanische tuin te Luik vond
dat de bloemen niet zelfbestuivend zijn
en er toen in slaagde de bloemen
kunstmatig te bevruchten.
Ongeveer 1850 heeft Teysmann met
goed resultaat de eerste vruchten op
Java gewonnen, ook kunstmatig, omdat
de speciale bestuivende bijen ook in
Indië niet inheems zijn. Teysmann is
een bekende figuur die naam verwierf
als uitnemende practicus en mede
grondlegger van de Kinacultuur en die
met Franz Junghuhn overhoop lag over
diens visie om kina onder schaduw-
bomen te planten.
De vanille cultuur is niet zo eenvoudig.
Een jaar voordat men de vanille gaat
planten, moet met de aanleg van de
steunbomen worden begonnen zodat
deze reeds voldoende blad ontwikkeld
hebben als de vanille wordt uitgeplant.
De vanille wordt door stekken verme
nigvuldigd, welke zodra de West-moes-
son-regens doorkomen, worden ge
plant. Stekken worden verkregen door
in een oudere aanplant, reeds in de
voorgaande West-moesson de nodige
sterke planten geen vruchten te laten
dragen maar door snoeien te dwingen
vele scheuten te vormen.
Algemeen geldt dat na het derde jaar
de volle productie intreedt en dan 5
tot 6 jaar of langer voortduurt. De
bloemen openen zich in de nacht en
bloeien slechts een dag zodat iedere
ochtend voor 11-12 uur de aanplant
moet worden nagegaan en voor een
goede oogst moet het droog weer zijn.
Een bloemtros bezit 15-20 bloempjes
waarvan men bij voorkeur de eerste
opengaande, onderste bloemen be
stuift, vooral omdat de onderste bloe
men de rechtste vruchten geven. Al
naar gelang de sterkte der plant en
de forsheid der scheuten laat men 10
tot 15 bloemen per tros tot vrirfcht
komen; de overigen knijpt men weg.
Ongeveer 9 maanden na de vrucht
zetting is de vanille rijp en begint
de 15 - 25 cm lange vrucht aan het
uiteinde geel te worden. Het oogsten
moet dagelijks gebeuren en met veel
zorg om niets te beschadigen. Nu de
bereiding nog.
De bereidingsmethoden verschillen in
diverse landen maar voor Java was
men gewoon de vruchten na het pluk
ken in warm water (95° C.) onder te
dompelen, waarna men de vruchten
afdroogt en ze op wollen dekens legt,
zonder elkaar te raken. De deken wordt
nu eenmaal over de vruchten dichtge
vouwen en het geheel in de volle zon
gelegd. Enige malen per dag keert men
de dekens om voor het gelijkmatig ver
warmen van boven en onderkant der
vruchten, 's Nachts worden de. deken-
pakken in een droog vertrek bewaard.
De volgende morgen worden de de
kens even geopend om de vruchten te
controleren, daarna direct weer dicht
gevouwen en weer tot 's middags in
ld.
Bloemtrosje van de vanille.
de zon gelegd. Dit wordt dagelijks
herhaald. Na enige dagen begint de
vrucht soepel en bruinachtig van kleur
te worden. Na 8-12 dagen is zij glan
zend zwart of rood-zwart van kleur
geworden, voldoende droog en toch
soepel. Na deze bereiding worden de
stokjes in bosjes gebonden en in blik
ken trommels bewaard. Tot bosjes ge
bonden, in blikken verpakt, blijft de
vanille nog na-kristalliseren, waardoor
een intensief aroma ontstaat.
De grote concurrent van de vanille is
de kunstmatige vanilline. Deze wordt
met behulp van eugenol of iso-eugenol
bereid. Eugenol wordt hoofdzakelijk uit
kruidnagelolie en kaneelolie gewonnen,
dat veel goedkoper is wanneer men
bedenkt dat 1 kg vanilline een even
sterk aroma bezit als 50 kg vanille.
In de parfumerie fabricage is de va
nille geheel door de vanilline verdron
gen, maar voor het gebruik in spijzen
en genotmiddelen, de fabricage van
chocolade, essences, ijs en voor de
banketbakkerij is de vanille nog steeds
het superieure artikel. Wat minder be
kend is het feit dat in Amerika de goed
kopere kwaliteit-vanille veel gebruikt
wordt voor het aromatiseren van tabak.
(Wel sterk te ruiken!)
Zonder zelfs over ziekten en plagen te
praten is het wel duidelijk dat de va-
nilleteelt veel toezicht en arbeid vraagt
en de bereiding der vruchten bijzonde
re zorg, waarom het geen geschikt
gewas is voor de grote cultures. De
grootste aanplantingen beslaan ook
niet meer dan 1-2 HA.
Niet erg bemoedigend voor een in
vestering voor een aandikkertje van
een AOW pensioentje!
Met behulp van gegevens bij H. Dei-
num in "De landbouw in de Indische
archipel."
E. G. Van Voorthuizen
Ik kan me geen Indische suikerpot her
inneren, of er zaten vanille-stokjes in.
Je wist niet anders: vanille wordt in de
suiker bewaard. En de bos vanille van
lees verder volgende pag., 1e kol. onderaan
19
Vanilleplant in de Jardin Botanique in Meise,
België.
