Herinneringen aan ons
voormalig Nederlands Oost-lndië
IN DE WERELDBRAND 1940- 1945
10 mei 1940 sloegen Hitler's horden toe in Nederland.
In Ned. O.-Indië waren wij toen nog tot 8 december 1941 vrij, maar na Pearl
Harbor ging ook N.O. Indië ten onder om niet meer te herrijzen
Vóórdien leefde men in alle groeperingen loyaal en royaal met Holland mee, die
plek op de wereldkaart, waar van 1940- 1945 onderdrukking, verslagenheid en
ellende heerste. Dat werd ons in Indië nog 20'n 18 maanden bespaard.
Ambon vóór de grote storm
De interneringsmaatregelen tegen Duit
sers en n.s.b.ers werden begin mei
1940 onmiddellijk geëffectueerd en per
soonlijk zal ik nooit vergeten, dat mij
werd opgedragen in Banda Neira een
n.s.b.-er te halen en huiszoekingen te
verrichten bij de geinterneerden drs.
M. Hatta c.s. - Met de kapitein Hokke
(G.M.) aan het roer van de ca 600 ton
metende "coaster" heb ik op de heen
reis in een loeiende storm aan den lijve
ondervonden wat "ombak achter" in
zo'n boot betekent. Terug ging het aan
merkelijk beter en voor Hokke c.s. alle
lof!
Ik leerde in die tijd o.a. ook kennen
kapitein KNIL. J. Meyer. Zijn vertrek
naar Java - na zijn bevordering tot
majoor - en het usantiëel "afduwen en
i vatbier" was wa,t triest: vele gezinnen
vertrokken destijds per K.P.M. naar
Java. Maar ik had geen flauw vermoe
den, dat ik J. Meyer na de oorlog in
Semarang zou terugzien in de gene-
raalsrang en drager van de M.W.O.
Als hoogtepunten in deze tijd, waarin
Nederland onnoemelijk leed onder de
barbaarse joden-vervolgingen en zucht
te onder de duitse hiel, waren in Ambon
te memoreren de viering en vooral de
kerkelijke dienst op 31 augustus ter
ere van H.M. Koningin Wilhelmina,
toentertijde in Londen verblijvende. In
de stampvolle kerk werd dan door het
Ambon's koor het Wilhelmus gezongen,
zó klankvol en imponerend als ik deze
nationale hymne zelden heb gehoord.
Indrukwekkend en onvergetelijk!
Het leven in Ambon ging overigens
"gewoon" door. Er werden met succes
wedstrijden gehouden voor het goede
doel en de "Oranje"- en "Winston"-
cocktails in de soos zorgden er voor,
dat men er de moed in hield.
Er kwam Australische versterking voor
het K.N.I.L. en ik maakte toen ook ken
nis met captain Rose, de commandant
van de Australische kwartiermakers.
Aanvankelijk was het een probleempje,
dat de "Aussies" geen liefhebbers van
rijst waren en aardappelen verlangden.
Capt. Rose en zijn partner speelden
ook bridge, maar dan "auction" en dat
lag wat achter op ons"contract"-bridge;
zij namen dan wel revanche met po
keren! En zo maakten wij er nog iets
van in een uiteraard gespannen sfeer.
Er werden stads- en landwachten ge
formeerd, echter zeer onvoldoende be
wapend en uitgerust. Overste Scholten
- als kolonel tit. KNIL - vertrok naai
Java en werd opgevolgd door overste
Kapitz.
De oorlog breekt uit
8 december 1941 brak de hel los
Na Pearl Harbor rukten de Japanners
onweerstaanbaar op en ondanks vaak
heroiek verzet - ik herinner mij nog
goed, dat wij in verduisterd Ambon in
de soos een borrel dronken met K.M.-
vliegeniers op hun stoutmoedige vluch
ten noordwaarts de Japanners tege
moet; ik heb deze helden nimmer meer
teruggezien - ging ook N.O. Indië ten
onder.
Onder de geinterneerde Japanners be
vond zich de eigenaar van de Ambonse
toko "Kitano". Deze Japanner fungeer
de tevens als hoofd van de japanse
gemeenschap, voornamelijk "vissers",
die grotendeels al in september 1941
- op aanwijzing van de Japanse rege
ring - op eigen gelegenheid waren
vertrokken. Hij had een (reserve-) offi
ciers-opleiding in Japan gehad; zijn op
treden was altijd correct.
Na zijn gevangenneming is hij afge
voerd naar Australië en medio 1942 uit
gewisseld - met vele anderen - tegen
in Japan geinterneerde onderdanen van
de geallieerden. Het heeft verbazing
gewekt, dat hij zich onder de Japan
ners bevond, toen wij - in Ambon -
werden ondergebracht in de Advent
kerk vóór ons transport naar Makasser
(hierop kom ik nog nader terug). Hij
verwonderde zich - in termen van me
deleven en spijt! - erover, dat het
Hoofd van plaatselijk bestuur Dr. A.
H. Ruibing (Ambon) niet tegen hem
was uitgewisseld. Hieruit kan blijken,
dat men niet alle Japanners over één
kam kan scheren en ook hierover later
meer. Het tegendeel van zo'n respec
tabele mentaliteit hebben wij overigens
volop aan den lijve ondervonden!
De val van Ambon
Ambon had onvoldoende garnizoen,
bewapening en nauwelijks luchtmacht
wél een vliegveld "Laha", waarvan de
verdediging enige tijd stand hield on
der zeer moeilijke omstandigheden. Er
sneuvelden, totaal - volgens mijn in
lichtingen - een 25-tal Australiërs en
KNIL-militairen, w.o. enkele officieren.
Langs de Z.O.-kant van de baai lag het
Australische garnizoen. In de baai wa
ren mijnen gelegd, waardoor de hoofd
aanvallen niet van die zijde konden
komen. De Aussies gaven zich niet
voetstoots over; pas toen het Japanse
opperbevel dreigde vrouwen en kin
deren te zullen doden, capituleerden zij.
In de vroege ochtend-uren van 31 ja
nuari - Prinses Beatrix' verjaardag -
vielen de Japanners in het noorden
binnen en om 16 u. zetelde de Japanse
bevelhebber in het residentie-huis en
was alles voorbij. Geen loyaliteit van
de Ambonnezen, in wier woningen o-
veral het portret van Koningin Wilhel
mina en ons Vorstenhuis prijkte en voor
wie de M.W.O. geen onbekend ere
metaal was, noch andere weerstand
kon dat voorkomen.
Noch het B.B., noch de politie was ge
militariseerd, zoals dat wel het geval
was in Zuid-Celebes (Makasser) en de
burgerij vond - volgens opdracht - een
eerste onderkomen in het geimprovi-
seerde Batoeboelan (rivier)kamp. Het
was daar wel erg behelpen, uiteraard
ook door de psychische klap, die men
had ondergaan. Bovendien waren de
salarissen over januari 1942 nog niet
uitbetaald; alles lag nog in de kluizen
Een bekend plekje in Ambon: de Batoegadjahlaan.
14
