HERDENKINGEN
IN WEST EN OOST
door Dr. H. J. de Graaf
BÓROBUDUR
f
PIEKERANS bij een VOORPLAAT
Bij ons in Europa wordt tegenwoordig veel "herdacht". Wij "herdenken" met
enig vreugde- of huldebetoon het feit, dat de een of andere vorst, schrijver,
kunstenaar of geleerde zoveel honderd jaar geleden geboren of gestorven is,
Dat gebeurt dan met plechtige bijeenkomsten of indrukwekkende tentoonstellin
gen.
door A. J. Bernet Kempers
Een prachtig boek over dit unieke bouw
werk met 280 afbeeldingen, dat een
uitgebreide beschrijving geeft, met his
torische achtergronden en de tegen
woordige strijd om het behoud ervan.
f 32,50 f 3,25 porto
Sommige van die feesten blijven diep in
het geheugen hangen b.v. de Dante-
feesten van 1865 te Florence, bezocht
door onze Potgieter, die hem tot een
omvangrijk dichtwerk inspireerden, de
Rembrandtfeesten van 1906 te Amster
dam, waar toen een grootse tentoon
stelling van werken van de grote mees
ter werd gehouden, de Dürer-feesten,
van 1972, in Neurenberg gevierd
met een kostbare expositie, zó
onvervangbaar, dat het vliegverkeer
het centrum van de stad tijdens
de tentoonstelling moest mijden, on
ze herdenking van de geboortedag
van Prins Willem I de Zwijger in 1933,
zowel in het moederland als in ons
Indië, waaraan schrijver dezes in het
afgelegen Probolinggo ook nog zijn
steentje heeft moeten bijdragen (his
torische lezing in de Soos met bal na!)
Verlening van stadsrechten
Doch men viert ook de stichting onzer
steden, b.v. met "historische optoch
ten", illuminaties, vuurwerk en tegen
woordig ook door grootscheepse ver
kleedpartijen. Alle ingezetenen probe
ren dan "poorters" en "poorteressen"
voor te stellen. Met stichting bedoelt
men dan de verlening van stadsrechten
door de landsvorst. Stadsrecht bete
kende zeker soort van zelfbestuur, zo
dat de ommuurde stad feitelijk buiten
het eigenlijke landsbestuur kwam te
liggen.
Dit laatste beperkte zich dan enkel tot
het platteland met zijn boeren en als
de landsheer de medewerking der ste
den wenste te verkrijgen, moest hij
daarover eerst onderhandelen, b.v. als
hij geld of militairen nodig had. Wij
herinneren ons wel de "beden", die
onze Hollandse graven aan de steden
richtten. Verder had elke stad zijn ei
gen rechtspraak, bestuur, politie, weer
macht enz. en kon zich door muren met
torens en poorten tegen militair ge
weld beveiligen.
Zulk een stadsrecht werd door de over
heid (graaf, hertog, bisschop enz.) op
een bepaalde datum verleend en netjes
in het Latijn of de landstaal op stevig
perkament geschreven. Natuurlijk was
men met deze oorkonde heel zuinig,
bewaarde haar zorgvuldig in een vuur
vaste kast (van steen of ijzer), zodat
menig oud stadsrecht tot op de huidige
dag bewaard bleef. Men was er dan
ook erg trots op. De datering der oor
konde gold dan als de stichtingsda
tum der stad. Dit is wonderlijk genoeg
niet het geval met Amsterdam. De oor
spronkelijke oorkonde is verloren ge
gaan, en daarom behelpt men zich met
een verlening van tolrechten door de
ons zo bekende graaf Floris V, der
"Keerlen God".
Deze onvoldoende documentatie belet
echter de Mokummers niet dit hele
jaar 1975 (Amsterdam 7 eeuwen stad)
flink feest te vieren. Het zij hun van
harte gegund!
Herdenking in Indië
Wat dit gebruik in Indië betreft, daar
heeft men reeds in de dagen der Com
pagnie de "verovering" luisterrijk ge
vierd. Het is begonnen met Ambon,
dat, gelijk bekend, op 23 februari 1605
op de Portugezen werd veroverd. Het
bemachtigde fort kreeg de naam "Vic
toria" en er werd bevolen "voortaan
alle jaar de verovering van Amboina
op den 23sten Februari te vieren met
's morgens een dank-predicatie (in de
kerk) te doen, en 's namiddags (als het
lekker warm was) "de borgery te laten
optrekken," welker "nieuwe hoofdluy-
den men ook belastte op dien dag te
TJALIE ROBINSON
De beste overpeinzingen, filoso-
fiëen die Tjalie in de loop van
zijn Nederlandse jaren opschreef.
Geïnspireerd door de mooiste
foto's hem door vrienden en
lezers gezonden.
Een boek ter herinnering aan de
goede dingen die nooit voorbij
gaan. Maar misschien wel ver
geten worden.
Prijs f 20,90
porto f 3,25
verkiezen". Er zouden dan dus nieuwe
officieren der stedelijke schutterij wor
den benoemd. Ds. Valentijn, die ons
dit alles meldt, zal meermalen op die
dag der verovering zijn machtige stem
in de Hollandse of Maleise kerk heb
ben laten horen.
Het best bekend zijn de feestvieringen
in Batavia op 30 mei, daar op die datum
in 1619 de stad Jakatra door Jan Pie
terszoon Coen werd veroverd, waarna
"op zijn puinhopen" het nieuwe Batavia
werd gesticht. Sedertdien werd dit feit
door de Koningin van het Oosten
steeds jaarlijks plechtig en vrolijk her
dacht, op de wijze, zoals dit ook op
Ambon geschiedde. In de tijd, van over
gang tussen Compagnie en Gouverne
ment, de Bataafse, Franse en Engelse
tijd, toen het oude Batavia grotendeels
onder de slopershamer verdween, was
er geen lust meer, om de "verovering"
te herdenken, en slechts bij bijzondere
gelegenheden, zoals in 1869 en 1919,
stak men weer eens de vlag uit, en
organiseerde bijzondere feesten. Vroe
ger heb ik al eens over het grootse
feest van 1869 geschreven, toen ds.
Schuurman te midden van het onheilig
feestgedruis tot boete en inkeer op
riep. Doch ook het 300-jarige bestaan
van Batavia ging niet ongemerkt voor
bij, gezien de prachtige uitgave van
dr. F. de Haan's Oud Batavia (2 delen
met platenalbum en later ook nog een
register), dat nu slechts tegen fantasie-
prijzen nog te krijgen is. In 1969 was
het feest natuurlijk afgelopen.
Kort na de verovering van Djakarta
volgde die van Banda. Op 11 maart
1621 werd onder leiding van Jan Pie
terszoon Coen Banda Lonthor veroverd
(Valentijn dl. Ill p. 83 en 84). Weliswaar
was toen nog niet alle verzet gebroken,
maar de voornaamste hoofden hadden
toen reeds hun onderwerping aangebo
den. Besloten werd toen, om die datum
van 11 maart jaarlijks te vieren. Thans,
nu er zo veel meer over Banda's ver
overing bekend is, zou men van zo'n
feestviering een beetje opkijken, maar
destijds, in de roes der overwinning
was men zich nog niet zo van de be
zwaren bewust.
Zelfs in 1929 werd in de Minahassa,
en overal waar Minahassers woonden,
feestelijk herdacht, dat drie eeuwen
te voren, nl. op 10 januari 1679 de
gouveneur der Molukken, Robertus
Padtbrugge in naam der Compagnie de
Minahassa onder haar bescherming
nam. Te Batavia vierde men dit feit
met een z.g. historische optocht van
trouwe Menadonezen naar het Paleis
6
