Historische verkenningen
Kaca - "Pengilon"
Cermin in Indonesië
Bij vorige historische verkenningen j.l.
was vaag de stem te horen van de
radiozanger Mus Mulyadi: "Rèk, ayo
rèk, mlaku-mlaku nyang Tunjungan, ra-
mé-ramé berbarengan", d.w.z.: Kom
aan, laten we samen gaan wandelen
naar Toendjoengan". 't Timbre van zijn
stem en het ritme van zijn gezang zijn
veel mooier dan dat in de meeste po
pulaire liedjes die in Europa voor de
radio en tv gezongen worden.. "Ngalor
- ngidul liwat toko", (d.i. een regel uit
hetzelfde liedje), d.w.z. "Naar het noor
den en naar het zuiden langs de win
kels lopen".
De winkels aan Toendjoengan in Soe-
rabaja hebben spiegelruiten voor hun
etalages. Door die ruiten wordt "weer
spiegeld" wat zo'n winkel verkoopt.
Binnen in de winkel zien we weer rui
ten in de kasten en hier en daar pen
gilon pengilon (spiegels), zoals de Ja
vanen zeggen. De motorrijtuigen heb
ben tegenwoordig allemaal een "kaca-
spion", d.w.z. een achteruitkijkspiegel.
De spiegelruiten en de achteruitkijk
spiegel weerspiegelen de ontwikkelin
gen van de techniek, de industrie, de
economie, de geschiedenis en de filo
sofie. Al dat spiegelglas is van ver
schillend maaksel en vorm. Bij kasten,
vensters en deuren, in bescheiden
huisjes en paleizen, vanaf de aarde
tot en met reizen naar de maan, overal
zien we toepassingen van glaswerk en
spiegels. Het zou een spiegelbeeld
genoemd kunen worden van de mo
derne tijd.
Tussen de spiegelruit en de weer spie
geling ligt de "pengilon"! Dit is een
nieuwe term, die niet eens zo erg
nieuw meer is. Heel toevallig heeft
schrijver dezes allang deze term ge
bruikt. Hij associeert glaswerk altijd
met drinkglazen en etalage-spiegelrui
ten, terwijl hij de "pengilon" in verband
brengt met de vrouw, en de "cermin"
(de Indonesische term voor spiegel)
hem doet denken aan voorbeelden in
de literatuur, waaraan men zich spie
gelt.
Kaca (het glas), de penagilon en het
spiegelbeeld uit de historie (cermin)
zijn eigenlijk ouder dan de christelijke
jaartelling. In de 19e en 20e eeuw is
dit meegedeeld en bewezen door vele
archeologen, ingenieurs, doktoren, his
torici, professoren en doctors in de
natuurwetenschappen, parapsycholo
gen en journalisten uit allerlei landen.
Met de zeer oude geraamten in lijkkis
ten die zijn opgegraven en bestudeerd,
heeft men ook allerlei aan de doden
meegegeven sieraden en spiegels (pen
gilon) gevonden, nl. in de buurt van
Peking en in de Egyptische pyramiden.
Tot op heden zijn er nog families die
traditioneel een pengilon als "grafgift"
meegeven aan hun overleden familie
leden. Er zijn ook mensen die ruiten en
pengilon wit kalken of met wit papier
kruisvormig beplakken als ze een lijk
Traditie, geloof en voorbeeld
in huis hebben. De bedoeling daarvan
is dat de geest van de pas overledene
die zoals het volksgeloof wil nog 40
dagen in het huis blijft, niet "schrikt",
als deze ruiten en pengilon ziet. Daar
om wordt dat "witten" gedaan tot drie,
soms tot zeven of 40 dagen en zelfs
wel tot een jaar na de dood van het
familielid, al naar het plaatselijk ge
bruik wil. Dat is een weerspiegeling van
een oude traditie, die standgehouden
heeft tot op heden. De geschiedenis is
in wezen een traditie!
Een traditie die schuil gaat in 'n volks
geloof is nog te zien in de pengilon die
gebruikt wordt als "kias" (afweermid
del) aan de wand van de voorkant van
een huis dat uitziet op een "jalan per-
telon" (driesprong). De bedoeling
daarvan is het weren van boze gees
ten en de gevaren die vaak dreigen
uit de richting van een driesprong,
waar boze geesten zijn, die de mensen
ongeluk brengen. Behalve de "kias"
Een clown heeft eens gezegd: Ons
land is het land van de selamatan.
Reeds vóór de Javaan geboren wordt
en nadat hij van de navelstreng ge
scheiden is en later als zijn melktanden
uitvallen, op kantoor en aan het graf,
non-stop worden er selamatans ge
houden. De traditie brengt dat met zich
mee. Zo houdt men een selamatan als
men de Almachtige wil danken voor
zijn goedertierenheid, bij een verhui
zing, als men een bedrijf opent, of een
fabriek, als men een autoriteit instal
leert, bij grondverzet voor huizenbouw,
bij de aanleg van een brug, bij het aan
brengen van de "penuwun" (nokbalk) i
van een huis (N.B.: Is er in een andere
taal, inzake huizenbouw, een filosofisch
en symbolisch geslaagder term dan
"penuwun"?, bij de herdenking van iets
heiligs, bij "ngaturi" (iets aanbieden).
Voor de bruidegom klinkt de term
door OEI LIONG THAY
In "Merdeka", het bekende in Jakarta verschijnende Indonesische blad onder
leiding van M. B. Diah schrijft de auteur van dit artikel op ongeregelde tijden
bijdragen die hij samenvat onder de titel "Historische verkenningen". Ze zijn
typerend voor zekere elementen van de javaanse gedachtenwereld en tradities.
Hier volgt het eerste deel van een artikel, dat de heer Oei schreef over de
mystieke achtergronden van glas en spiegel in Indonesië. Het zal onze lezers,
dunkt ons, interesseren; vooral hen die belang stellen in de diepere betekenis
van vaak ook door de betrokkenen niet meer begrepen door de traditie bepaalde
handelingen. Drs. van Pernis vertaalde het volgende artikel uit Merdeka voor ons.
(afweermiddel) in de vorm van een
spiegel, plaatsen sommigen nog een
extra-"kias" ernaast of erboven in de
vorm van een schildering of het
beeld van een tijger. Vandaar dat men
aan poorten die uitzien op een "gang
pertelon" (driesprong) soms een pen
gilon "tijger" ziet. Alles wat lijkt op
een Dracula is bang voor een pengi
lon!
Maar de goede, edele geesten van
mensen, en zo ook de goden en de
"danyang bumi" (plaatselijke bescherm
geesten) houden er wel van; ze zijn
niet anti-spiegel. Vandaar dat men in
bedehuizen, Chinese tempels, paleizen
enz. allerlei spiegels en pengilon ziet.
Onder het bed van een moeder die pas
een baby heeft gekregen, is niet zelden
een "sentir" (lampje met klapperolie)
te zien, een kruik gevuld met water,
rijst, sirihbladeren, bloemen, een kam,
schrijfgereedschap (in de hoop dat het
kind later knap wordt op school)
een kleine pengilon. Zo komen er ook
sirihbladeren, tabak, bloemen, gambir
pengilon te pas aan allerlei se-sajén
(offers), en aan kleine en grote selama
tans (religieuze maaltijden).
"ngaturi" ook: "beleefd uitnodigen")
fijner dan "midodarèni", dat maar een
leenvertaling is van het Nederlandse
"engelenavond". !n Indonesië kent men
het sprookje "Andé-andé lumut", maar
daarin komen geen engelen voor met
twee vleugels, die "s nachts in de
bruidskamer rondvliegen. Te weinig
pengilon (spiegels)!
De selamatan is de spiegel van hèt
peil van de menselijke beschaving. Kijk
naar de vorm van de ambeng (de scho
tel rijst met toespijzen voor verschei
dene personen) of de tumping (kegel
van gekookte rijst), die spits oprijst
en die de mens die op de vloer zit één
maakt met de grootheid van de natuur.
Met gekruiste benen op de vloer zitten
wil zeggen dat men fysieke en geeste
lijke rust krijgt. Is er iets natuurlijkers
voor de mens dan zitten op de schoot
van "danyang bumi" (moeder aarde).
Dat weerspiegelt goede manieren.
Oei wil hier waarschijnlijk op een
niet-kwetsende wijze zeggen, dat de
Indonesiërs de neiging hebben de
eigen traditie te vergeten en zich niet
aan de geschiedenis te spiegelen.
8
