'Een fraai stuk
burengerucht'
WIETEKE VAN DORT
ZINGT DE
STERREN VAN DE HEMEL
OP HAAR L.P.
met o.a. Den Haagde We
duwe van Indië ben jij, Arie op
Safarie, Meisje spreekt, enz.
Bij Uw platenhandelaar te
krijgen.
(Vervolg: zomaar een terugblik)
hieruit! Of was het gebaseerd op een
verregaande onderschatting van de
kracht en macht van de vijand? Drie
maanden, een lachertje als het niet
zo triest was. Havenmeester Fray aan
vaardde de auto met de opmerking:
"Zeg maar gerust over drie jaar".
Achteraf nog te optimistisch.
In de haven van Tjilatjap was het stil
en rustig geworden. Op 1 en 2 maart
liepen enige teruggeroepen schepen
binnen om te bunkeren, vitualeren,
water te laden en te evacueren per
soneel van het Marine Etablissement
Soerabaia, de luchtmacht, etc, over
te nemen. Om en bij het station lag
het vol plunjezakken en uitrustings
stukken van marinepersoneel, dat lie
ver in Indië bleef dan te evacueren.
Wat een troosteloze aanblik! De klei
ne Amerikaanse vliegtuig-carrier
"Langley" met de modernste jagers
aan boord werd nabij de haven van
Tjilatjap door de vijand in brand ge
schoten; total loss.
In een laatste wanhopige poging nog
iets te redden loste het Amerikaanse
s.s. "Seawitch" nog enige bommen
werpers te Tjilatjap, Met behulp van
gestraften van Noesa Kembangan was
een primitief startbaantje achter de
havengoedangs gemaakt. Dit is echter
geen succes geworden. Er was van
meet af aan niet voldoende personeel
om de vliegtuigen te monteren en
vliegklaar te maken, terwijl er ook te
weinig piloten waren.
Het eerste bombardement ervoer Tji
latjap op 4 maart ten 10.00 v.m. en wel
door drie formaties van zes bommen
werpers, geëscorteerd door ca. vier
jagers. Dit bombardement en het mi
trailleren duurde een klein uur. De
aangerichte schade was onvoorstel
baar groot. De met steenkolen ge
laden "Van der Hagen" aan de oude
steiger werd in brand gebombardeerd.
De oude steiger zelf werd zeer zwaar
beschadigd en de daarbij behorende
goedang brandde geheel uit. Voltref
fers vielen ook nabij het spoorweg
station. Havenmeester Fray vond een
heenkomen - gelukkig een goed heen
komen - in de schuilloopgraaf bij het
havenkantoor. Van onze kant werd
nauwelijks weerstand geboden. In de
buurt van het havenkantoor hadden
we zegge en schrijve één Australische
afweerbatterij. Achteraf werd verno
men, dat deze vermoedelijk één van
de vrij laag overvliegende vliegtuigen
had afgeschoten c.q. geraakt. Van Ge
zaghebber Kool werd vernomen dat
de "Valk" onder en boven de water
lijn diverse kogelgaten in de romp had,
schoorsteen, luchtkokers en stan
daardkompas waren weggeschoten.
Afstandmeter en mitrailleur in gruze
lementen. Hut Gezaghebber in puin.
Gelukkig was Gezaghebber Kool zelf
bij de C.M.M. om orders te halen. De
inheemse bemanning van de "Valk"
was intussen gedeserteerd.
Op het haventerrein heerste een dood
se stilte. Nagenoeg alle inheemsen
waren verdwenen. De blus- en oprui
mingsdiensten konden dan ook zo
goed als niets beginnen. De beman
ningen van de schepen waren "het
bos in". Vele scheepsofficieren pro
beerden na dit bombardement per
auto of trein Bandoeng, Batavia of
Poerwakarto te bereiken. De douane
verliet Tjilatjap.
Natuurlijk waren bij dit bombardement
enige doden en vele gewonden te be
treuren.
's Lands havenbedrijf lag plat en stil.
Met de sleepboot van de N.I.S.M. en
die van de zoutregie is nog een po
ging gedaan om de brandende "van
der Hagen" weg te slepen, doch daar
dit schip aan de grond zat lukte dit
niet. Daar een herhaling van het bom
bardement op de volgende dag - don
derdag - werd verwacht werd in over
leg met de C.M.M. en de Directeur
van 's Lands havenbedrijf besloten om
de volgende morgen niet te werken,
doch voorzover doenlijk een schuil
plaats buiten Tjilatjap te zoeken.
Diverse Gezaghebbers en Officieren
van de Gouv. Marine kwamen bij
Havenmeester Fray om advies inzake
verlaten van Tjilatjap. In de avonduren
belde Havenmeester Fray de H.I.S. te
Bandoeng op voor enig overleg. Daar
bij werd opdracht gegeven dat het
Gouv. Marine-personeel nog te Tjila
tjap moest blijven.
Wat verwacht werd werd werkelijk
heid. Donderdagmorgen, toen Haven
meester Fray voor besprekingen bij
C.M.M. Schokking thuis was, kwam
van de vuurtoren Tjimiring een tele
foontje, dat een 50-tal vliegtuigen pas
seerde. Even later brak de hel los.
Bommen vielen her en der, ook dicht
bij de schuilloopgraaf bij het huis van
C.M.M. Schokking. Kort daarop volg
den zeer zware knallen. Het leek op
een bombardement op afstand, het
vermoeden wekkende, dat een Japan
se vloot vanuit zee bezig was Tjilatjap
te beschieten. Later bleek dat de knal
len veroorzaakt waren door het in de
lucht vliegen van enige drums vlieg-
tuigbenzine. Het 9000 tons dok was
gezonken; vele laadprauwen stonden
in lichte laaie; het post- en telegraaf
kantoor en ook het station hadden
voltreffers gehad.
Dakpannen van woningen waren ook
door de luchtdruk van de bommen
weggeslagen; eternietplaten waren
door mitrailleurvuur kapot geschoten.
Aangezien er in de haven niet meer
gewerkt kon worden verliet de Direc
teur van 's Lands havenbedrijf, Hr.
Bracht, met zijn personeel Tjilatjap,
nadat hij Hr. Fray de sleutels had over
handigd van de goedangs, waarin de
voorraad voeding was opgeslagen.
Donderdagavond, 4 maart 1942, maak
te Havenmeester Fray nog een ronde
langs de brandende opslagplaatsen en
schepen. Alles was uitgestorven. De
telefoonverbinding met Bandoeng was
verbroken. Daar zaten zij dan bij el
kaar - de laatsten der mohikanen - drie
havenmeesters, J. Fray, T. J. Buiten en
J. M. Sytsema, enige officieren van
U zult op deze bladzijde een adver
tentie aantreffen voor de L.P. van
Wieteke van Dort. Om misverstan
den en onnodige correspondentie te
voorkomen: deze plaat is NIET bij
Tong-Tong verkrijgbaar, maar ge
woon bij elke platenhandelaar.
Advert. Afd. Tong-Tong
de Gouv. Marine en enige officieren
van de K.P.M. Laatstgenoemden had
den na het torpederen van hun schip
twee dagen gezeild en geroeid om
Tjilatjap te bereiken.
Eten en drinken was er ruim voldoen
de. De slaapgelegenheidveldbed
den en bultzakken onder de nog on
beschadigde eternietplaten van de
pondoks. Het was volle maan. Zij keek
zo vredig op de achterblijvers neer,
terwijl genoemde personen in onwe
tendheid van hetgeen hun boven het
hoofd hing het ene kopje koffie na
het andere dronken.
Vrijdagmorgen bleek het kantoor van
de C.M.M. onbemand. Daarom reed
Havenmeester Fray per auto naar
Maos om van daaruit de H.I.S. te
Bandoeng op te bellen. Op de weg
een hoop auto's, grobaks, fietsen,
handkarren vol beladen en bepakt.
Een paar honderd Engelse en Austra
lische militairen, die naar Tjilatjap wa
ren gekomen om te evacueren, mar
cheerden naar Maos terug. Een uit
tocht in optima forma.
Het einde was gekomen.
Demilitairisatie.
Tjilatjap-dossier gesloten.
Na-schrift:
Te Tjilatjap werden de geheime code,
het geheim archief en zeekaarten ver
nietigd. De van de Amerikanen voor
drie maanden in bruikleen gekregen
"mercury" werd volgeladen met le
vensmiddelen en dranken; ergens ver
scholen de kasgelden. Op een heel
andere plaats de kasboeken. Diezelf
de dag, vrijdag 5 maart ten 17.00 uur
reden Havenmeester J. Fray en T. J.
Buiten van Tjilatjap weg. De hele nacht
werd doorgereden; natuurlijk met de
nodige onderbrekingen in verband met
luchtaanvallen en het laten passeren
van troepen en geschut. Zaterdag in
de prille ochtend aankomst te Ban
doeng. Havenmeester Buiten werd af-
(lees verder volgende pagina)
17
