Het wapen der Militaire Luchtvaart
KNIL
Een Roemrucht Wapen (II)
De successen van het luchtcircus Van Helsdingen
door O. G. Ward
Onder de titel En in de lucht" is in TT nr. 10 van de 14e jaargang
dd. 1-12-1969 een artikel gewijd aan één der dappersten uit ons midden tijdens
de oorlogsdagen in 1941-1942: de kapitein vlieger-waarnemer J. P. van Helsdin
gen. Hij heeft tijdens zijn laatste vlucht tussen Lembang en de Tji-ater drie
medevliegers gehad: de 1e Lt. Deibei, de Vaandrig Scheffer en de Sgt. Bruggink.
Dit team - de patrouille van Helsdingen - heb ik in het kort beschreven in het
artikel "De laatste patrouille" (TT 18e jaargang nr. 19 dd. 15-4-1974). Laten wij nu
eens de lotgevallen van dit viertal de revue laten passeren. Uit oude archief
stukken, rapporten, interviews en andere informatiebronnen is het volgende
gereconstrueerd.
Alle vier hebben deel uitgemaakt van
de welhaast legendarische 5e Vlieg-
tuiggroep (VLG V) gestationeerd op
Semplak te Buitenzorg, vlak voor het
begin van de oorlog onder commando
van de Kapt. C. Terluin. Deze groep
bestond uit de 1e Afdeling Brewster
jachtvliegtuigen onder commando van
1e Lt. A. A. M. (André) van Rest (later
drager van MWO IV) en de 2e Afde
ling - Brewsters - onder commando
van Kapitein van Helsdingen. Van Rest
kreeg opdracht om op 25-11-1941 met
zijn afdeling (1 VLG V) naar Borneo
te vertrekken als voorzorgsmaatregel
tegen de spoedig te verwachten daden
van agressie. 2 VLG V vertrok één
dag na de oorlogsverklaring tesamen
met drie afdelingen Glen Martins naar
Malakka ter ondersteuning van de
Britse strijdkrachten op dat schier
eiland.
Van Helsdingen's 2 VLG V streek neer
op het vliegveld KALANG waar zich
reeds twee squadrons Brewster Buf
falo jagers van de RAF en de RNZAF
bevonden. Oorspronkelijk bestond 2
VLG V uit drie patrouilles:
patr I 1e Lt. Deibei, Vdg. Scheffer,
Vdg. Swarts en Sgt. Bruggink;
patr II 2e Lt. Hoyer, Vdg. Pelder, Vdg.
Jolly en Sgt. Voorbij;
patr III 1e Lt. Langguth Steuerwald,
Vdg. Rothkrans, Vdg. Ellecom, Sgt.
Stoové en Sgt. Manesse.
Patr. I en II en de vliegers Stoové en
Manesse gingen naar Singapore; patr.
Ill bleef achter voor de verdediging
van Buitenzorg en omgeving.
Er werd veel gevlogen in die dagen
tengevolge van luchtalarm. Singapore
werd dikwijls verkend en hevige bom
bardementen vonden daarna plaats.
Tot Kerstmis werden geen successen
geboekt door de ML-ers. Zij werden
ook vaak op korte verkenningsvluch
ten uitgestuurd en voor bescherming
van scheepsconvooien en lokale ver
dediging gebruikt. Na de Kerst vertrok
patrouille Hoyer naar Palembang I en
Tjisaoek voor het verrichten van con-
vooibescherming. Tijdens deze werk
zaamheden verongelukten Sgt. Voorbij
en Vdg. Ellecom. Voorbij maakte van
wege motorstoring een noodlanding in
zee en is hoogstwaarschijnlijk ver
dronken - Ellecom is zwaar gewond
geraakt tijdens een nachtstart van Pa-
kanbaroe.
Op 12 januari incasseerde patr. I van
2 VLG V de eerste echte stoot van
een Japans luchtoverwicht op haar
schild van kundig en moedig bestuur
de Brewsters: Swarts, Scheffer en
Bruggink vielen een groot aantal aan
vallende bommenwerpers aan, waarbij
Swarts één der vijandelijke vliegtuigen
neerschoot. Bruggink schoot zich
dwars door de Japanse formatie heen
maar boekte zichtbaar geen treffers.
Dezelfde middag vond een luchtge
vecht plaats tussen van Helsdingen,
Deibei en Bruggink en een afdeling
van negen Japanse jagers. Deibei
schoot twee jagers neer en de beide
anderen elk één. Deibei wordt ge
troffen en moet gewond per parachu
te zijn toestel verlaten. Hij wordt later
verpleegd in een Engels hospitaal in
Johore en krijgt vliegverbod. Zij krij
gen allen het Vliegerskruis toegekend.
15 januari. Van Helsdingen, Swarts en
Bruggink komen weer in gevecht met
een overmachtige vijand. Eerst boven
de Riouw archipel en al vechtend bo
ven Singapore. De overmacht is te
groot. De verhouding is geschat op
1 20. Swarts wordt neergeschoten,
weet zijn vliegtuig te verlaten maar
sneuvelt even later. Van Helsdingen
landt met een volkomen aan flarden
geschoten jager en Bruggink komt met
lege tanks maar onbeschadigd terug.
De volgende dag gaat Bruggink met
een Engelse koppelgenoot een forma
tie van 23 Japanse bommenwerpers
tegemoet. De Engelse Brewster kan
het niet bijbenen met z'n lichtere mo
tor en zwenkt af Bruggink is een man
van de daad - niet van woorden: hij
gaat in z'n eentje er op af. Attaqueert
de formatie meerdere malen maar ziet
helaas geen zichtbare resultaten en
moet het gevecht afbreken en terug
keren.
Als gevolg van de militaire toestand
in Malaka wordt besloten om alle
KNIL vliegtuigen terug te trekken naar
Java voor een herindeling. Op 18 ja
nuari vertrekken van Helsdingen, Dei-
bel, Bruggink, Stoové en Manesse via
Palembang I naar Semplak te Buiten-
8
Kapitein-vlieger J. P. van Helsdingen, Ridder
IHe KI. M.W.O., gesneuveld 7 maart 1942
in de strijd om Bandoeng.
zorg. Het grondpersoneel wordt met
transportvliegtuigen (Lodestar's) ver
voerd. Deibei ontvlucht het hospitaal
en komt met zijn hoofd nog in verband
op het vliegveld aan, alwaar hij nog
een Brewster vindt, die spoedig vlieg-
klaar zou zijn. Na veel soebatten mag
hij een testvlucht maken. Het is niet
moeilijk te raden waar dat vliegtuig
uiteindelijk kwam landen: Semplak -
Buitenzorg. Hij wordt door zijn vriend
jes met gejuich ontvangen.
Ondertussen heeft 1 VLG V onder
van Rest in Borneo niet stil gezeten,
en het één en ander te verduren ge
had. Hierover meer in een ander arti
kel. Ook hij heeft veel verliezen ge
leden en van Helsdingen krijgt op
dracht om ook naar Borneo te gaan.
Op 22 januari vinden de twee "dja-
go's" elkaar weer terug op Samarinda
il in Borneo (even stil staan bij het
volgende: beiden Indische jongens,
beiden beroeps officieren, beiden vlie
ger bij de gratie Gods, beiden geboren
leiders en beiden MWO-dragers). 18
Brewsters en 20 Glenn Martins heb
ben vanaf dat moment geconcentreerd
vijf dagen lang voortdurend de opsto-
mende Japanse oorlogs- en transport
schepen in de straat van Makassar
aangevallen. De jagers hadden een
twee-delige taak, nl. het uitvoeren van
duikbombardementen en het bescher
men van de Glenn Martins. We laten
Bruggink even aan het woord:
"Daar is nou werkelijk niets over te
vertellen - niets is zo gemakkelijk; je
zet het toestel op z'n neus recht boven
het schip en drukt op het juiste mo
ment op de knopaltijd raak
Hij vergeet te vertellen dat het japan-
se luchtafweer van de vloot in één
woord verschrikkelijk is.
(lees verder volgende pagina onderaan)
8
