cEDe 0oóthoek (IX)
POIRRIE
BIKKELS - BIKKELS - BIKKELS
s.f. "Tanggarang"
Voor jonge, lenige of oude, stramme
vingers een gezond tijdverdrijf
Toko Tong-Tong heeft ze: 6 bikkels
plus bal f 5,inclusief porto f 6,20
Deze, dichtbij Bondowoso liggende
en bij de combinatie Pradjakan-Tang-
garang (Cultuurbank Mij. te Soeraba-
ja, hoofddirectie te Amsterdam) be
horende suikerfabriek, heb ik in deze
Oosthoek-serie reeds eerder ge
noemd. Hier hebben wij ook enkele
jaren gewoond (1936-1939).
Tanggarang was sinds het begin van
de crisisjaren buiten dienst gesteld
uit oogpunt van organisatie. Daarna
werden alleen nog de dienstwoningen
van Tanggarang bewoond door tuin-
employé's van Pradjekan, die in de
buitenafdelingen werkzaam waren. De
drie jaren, die wij er gewoond hebben,
zijn over het algemeen plezierig ge
weest.
De tuin om ons Tanggarangse huis
wist mijn Moeder, die een begaafde
tuinierster (zij had de land- en tuin
bouwschool te Rijswijk doorlopen)
was, in een waar Paradijs te herschep
pen met allerlei bloemen en planten.
Aan het begin van de oprijlaan stond
een flamboyant, waarvan de kruin
eenmaal per jaar in vuur en vlam
werd gezet door de fel-oranje bloesem.
Magnifiek!
Behalve bloemen en planten, werden
er in de tuin ook eigen groenten ge
teeld, zoals sawie, tuinboontjes (boon-
tjies zei onze kebon altijd), djagoeng
(o.a. voor de sajoer menir, weet U
nog wel?) en kangkong.
Het achterste gedeelte van de tuin
was, uiteraard met ouderlijke toestem
ming, door mij geconfisceerd om er
een dierenkerkhof aan te leggen. Wij
hadden nl. nogal veel katten en hon
den. Vooral onze katten kregen vaak
jongen, waarvan telkens enkele uit
het nest niet levensvatbaar bleken te
zijn. Ook gebeurde het nogal eens,
dat een van de katten een kadal (voor
niet- ingewijden: hagedis) te pakken
kreeg en deze helemaal opvrat. Maar
de kadalstaart bleek een stof te be
vatten, welke voor een kat een lang
zaam werkend en dodelijk gif was.
Had zo'n kat dit gif eenmaal binnen
gekregen, dan was het dier reddeloos
verloren. Dokter Koesoeno, onze on
volprezen dierenarts, deed voor zo'n
diertje wat hij kon, maar uiteindelijk
stierf het. Het werd dan door mij op
het dierenkerkhof bijgezet.
Op ons achtererf stond een gfote vo
lière met parkieten en glatiks, maar
ik heb reeds eerder gezegd (zie mijn
Oosthoekaflevering over Djember)
dat ik iets heb tegen het opsluiten van
dieren.
Onze buren waren de familie Meer
beek en de heer Stormgard, door ons
"ouwe ijsmuts" gedoopt, omdat hij
ook daadwerkelijk met zo'n, voor de
tropen, zeer ongebruikelijk hoofddek
sel op liep. Dan woonden er ook de
heer van Assendorp (enkele jaren ge
leden in Uruguay overleden) en de
heer Meyes, de machinist, die het toe
zicht had op de electrische centrale
en de nog aanwezige railbanen. Van
de heer Meyes weet ik nog goed, dat
hij tegen mijn Vader iedere morgen
weer zei: "Goeie morgen, buurman!
Lekker bruin!" Wat hij met die laatste
opmerking precies bedoelde, is ons
geen van allen duidelijk geworden.
Tijdens ons verblijf te Tanggarang
maakte ik daar mijn eerste aardbe
ving mee. Deze kwam in 't holst van
de nacht, hetgeen het dreigende ka
rakter van zo'n natuurgebeuren nog
eens extra benadrukte. Ik werd toen
wakker met een gevoel van naderend
onheil. Buiten was het doodstil. Zelfs
de krekels en de nachtvogels zwegen.
Toen hoorde ik een uit de verte aan
zwellend gedonder en gedaver en de
aarde begon vervaarlijk te golven en
te zwaaien. Ik zette het natuurlijk op
een gillen, waardoor ook mijn ouders
wakker werden, die wonderlijk ge
noeg tot op het laatst waren blijven
slapen. Deze aardbeving duurde on
geveer een minuut, maar het be
hoeft geen betoog, dat er door de
doorgestane angst en schrik de rest
van die nacht van slapen niet veel
meer kwam! Dit gebeurde in een pe
riode, dat over heel Java aardschok
ken werden gesignaleerd.
Verleden jaar zag ik de film "Earth
quake", waarin de stad Los Angeles
door een reeks aardschokken en een
vloedgolf, veroorzaakt door het scheu
ren van een stuwdamwand nagenoeg
geheel verwoest werd. Deze aard
schokken werden natuurgetrouw na
gebootst met behulp van het z.g. sen-
surround systeem en opnieuw onder
ging ik bij het zien van die film de
dodelijke dreiging, die van het natuur
geweld uitgaat. Moge God verhoeden,
dat L.A. in werkelijkheid nogeens op
zo'n manier vernietigd wordt! Maar
de mogelijkheid hiertoe is verre van
denkbeeldig, omdat de hele Califor-
nische kust in een aardbevings-ge-
voelig gebied ligt. Oorzaak hiervan is
de z.g. St. Andreasbreuk, welke loopt
van het Noorden van Californië tot
aan Baja California (Mexico). Reeds
op 9 en 10 februari 1971 werd L.A.
geteisterd door een reeks van z.g.
"minor earthquakes", waarvan het
epicentrum in San Fernando Valley
lag.
Een Amerikaanse vriend van mij zei
me eens: "The next one is supposed
to be a very bad one, a major earth
quake."
Maar goed, dit even terzijde. Ook In
donesië ligt in een aardbevingsge-
voelig gebied, hetgeen dit jaar op het
eiland Bali is gebleken. Maar net als
in Californië en andere aardbevings-
gebieden leert men met dit soort kwa
de mogelijkheden leven en men hoopt
er dan in ergste geval het beste van.
Zo, dat waren zo'n beetje de dingen,
die ik me uit de Tanggarangse perio
de herinner. Weer zo'n stukje "sweet
memory".
Ook hier vraag ik ,me dikwijls af, hoe
het daar vandaag de dag is. Volgens
zeggen is alles nog in de oude toe
stand. Als al die oude Indische huizen
eens vertellen konden. Wat zou dat
een schat aan gegevens opleveren
voor het schrijven van talloze boeken!
A. POUTSMA
"En als tekukurnja
hij wil van die
gabah eten,
je trék
20