INDONESIË
Saté van Soen Tek
(Vervolg: "Heimwee"?)
van heimwee? Neen, ik geloof toch
niet helemaal. Nu ik de zeventig nader
en niet meer zo tuk ben op reizen,
zou ik alleen maar willen reizen om
naar Indonesië te gaan, niet in een
kudde, maar gewoon om bij vrienden
of ouders van vrienden in de desa te
kunnen logeren. Meer wil ik niet. En
dit alles voor zover mijn gezondheid
en mijn financiële situatie dit mogelijk
maken. Goed, welke reserves ik ook
heb, (niet alleen tegen het koloniale
Indië, en ik heb die altijd gehad, ook
toen iedereen daar nog anders over
dacht en dat alles is me door vele
Indische mensen toen niet in dank af
genomen!), maar ook tegen het nieu
we Indonesië (waar ik evenmin erg
gelukkig mee ben), ik kan niet buiten
Indonesië. Waarom niet? Omdat Indo
nesië een deel van mezelf is, omdat
de natuur of mijn privégevoel of iets
anders nu eenmaal sterker is dan el
ke leer, dan elke rationele overweging.
Ik wil eindigen met een citaat uit het
prachtige artikel van Mochtar Lubis in
het laatste nummer van Bzzlletin van
januari 1977. Ik ben tijdens zijn ver
blijf in Amsterdam vrij veel met hem
omgegaan. Hij rijdt aan het stuur van
zijn auto door de Lampongs. Hij heeft
zijn moeder in Mandailing opgezocht.
Hally, zijn vrouw zit naast hem, de
kinderen zitten achterin. Het stortre
gent en het is donker, de weg is
slecht, maar tezamen vormen zij met
de kinderen een eenheid in het nach
telijke duister, een kleine wereld op
zichzelf met Hally half-slapend aan
zijn schouder. En dan schrijft Mochtar
Lubis: "Ik voel mij ver weg van alles,
van Sumatra, van Java, van Jakara,
van al de enorme corrupties, van het
onrecht gedaan van broeder tegen
broeder, van de industriële maatschap
pijen die lucht, water en aarde met pol
lutie vergiftigen, van de hele wereld,
maar tegelijkertijd voel ik mij zo dicht
bij alles. Zo dicht bij Hally, bij mijn
moeder, zover weg al in Mandailing,
bij dit land, bij mijn volk."
Het klinkt misschien bijna onecht,
maar zo ongeveer is het ook met mij
gesteld, al ben ik geen Indonesiër en
al is het mijn volk niet. Het is wèl mijn
land, misschien zelfs .meer dan Neder
land. Ondanks alles: onherroepelijk
er mee verbonden. Het heeft nu een
maal bezit van mij genomen. Of ik be
zit het. Het doet er niet toe. Indonesië
is een deel van mijzelf. Misschien
daarom: zonder heimwee.
ROB NIEUWENHUYS
Laten we hem maar Soen Tek noe
men. Hij verkoopt saté babi op een
nog ongeschonden stukje trottoir van
djalan Roda in Bogor.
Ik fotografeerde hem op een avond,
omdat Soen Tek zijn delicatesse al
leen 's avonds aanbiedt; zo van half
zeven tot een uur of acht, half negen.
Dan is hij uitverkocht en gaat naar
huis. Want hij streeft beslist niet naar
gestage omzetstijging en stilstand is
voor hem beslist géén achteruitgang.
Zijn recept is oud en beproefd. Er is
in de loop der jaren niets aan veran
derd, immersgoed is goed! De
klanten kunnen kiezen uit vette stuk
jes en minder vette, uit ati, usus of
tjampuran. De finishing touch bestaat
uit wat geraspte langkoeas en ketjap.
Zo eenvoudig is dat, maar lekker-nja
van de bukan main!!
Zijn bedrijfsuitrusting is simpel en
versleten door jarenlang gebruik. Geen
kostbare elektrische grill met teflon-
coating (dus zelfreinigend!), maar een
dóódsimpele pembakaran met gewone
areng en de nimmer falende kipas. De
tetampah is na reparatie weer goed
voor vele jaren en slechts de rol plas
tic is een moderne voorzorg tegen de
overvloedige regenhozen, die Bogor
nog steeds biedt.
Neen, voor Soen Tek geen loodzware
investeringen, die koste wat kost te
rugverdiend moeten worden en op
zwepen tot steeds hogere produktie -
en verkoopcijfers. Geen agressief pe
netreren op de afzetmarkt, geen zor
gen over rentabiliteit en liquiditeit,
geen keiharde business, maar daarom
ookgeen stress en geen hartin
farct!!
Soen Tek zoekt iedere avond op het
zelfde uur, zijn zelfde plaatsje op, in
stalleert zich daar op zijn dooie ge
maken wacht rustig af. Wie trek
heeft in saté babi, weet hem heus wel
te vinden.
Overdag sedia-t hij niet meer stokjes
saté babi, dan hij uit ervaring weet
kwijt te raken. De klanten komen van
zelf en Soen Tek heeft voor elk een
praatje, een kwinkslag of een lach.
En zo heeft hij, ondanks zijn schamel
bestaan, plezier in het leven en is
tevreden.
De bekende econoom Schumacher
noemt dat "Small is beautifull" (en
prijst dit beginsel zeer aan voor .de
economische ontwikkeling van de
derde wereld-landen). Soen Tek zegt
simpel "Asa! tjukup sadja". In wezen
bedoelen beiden hetzelfde.
A.
TENTOONSTELLING
BEELDHOUWWERKEN BOROBUDUR
Van 20 april tot en met 3 juli 1977 zal
in het Rijksmuseum te Amsterdam een
tentoonstelling te zien zijn onder de
titel "Borobudur- kunst en religie in
het oude Java", bestaande uit 13 grote
reliëfs en beeldhouwwerken uit de Bo
robudur en vele andere kunstwerken
uit de Hindoe-Javaanse tijd. De ten
toonstelling loopt van 28 januari t/m
3 april (dagelijks behalve op maanda
gen) in het Paleis voor Schone Kun
sten te Brussel.
Een unieke belevenis
met de S.O.C. naar
STICHTING OVERZEESE
CONTACTEN Stadhouders
laan 2, Den Haag. Telefoon
070-469723 b.g.g. 070-291622
en verre landen, anders en minder duur.
DJAKARTA retour 1695,- tot 1995,-
Verzorgde reizen langs onbekende
wegen. Vanaf f 2195,(3 weken) tot
3395,— (31 dagen).
lUHIHimmi»
18