HET SCHANDAAL
Drs. H. D. VAN PERNIS
Voor mij liggen de derde en de eveneens 600 p. tellende vijfde druk van Kamus
Belanda. De 3e druk is verzorgd door A. L. N. Kramer Sr. (1953), door ons in
de jaren '50 in Den Haag, toen wij werkten aan de Ensiklopedia Indonesia (3 din)
schertsend "god Kramer" genoemd. Toen viel het ons nl. al op, dat er niets te
beginnen was met dit rariteiten- en fossielenkabinet, in hoofdzaak samengeraapt
uit Klinkerts "Nieuw Maleisch-Nederlandsch zakwoordenboek van 1892, 3e on
veranderde druk 1918 en diens naschrijver van Ronkel (laatste druk 1946) met 'n
apart ingenaaid toevoegsel van Kramer. Kramer ging op een gegeven moment
zover dat hij zijn boek vol met niet gangbare woorden en onbestaanbare maak-
vertalingen "Kamus Belanda" doopte. Kramer is 1956 overleden. Niet lang
daarna raakten moderne woordenboeken zoals het Indon.-Ned. woordenboek
van Poerwadarminta/Teeuw (2e druk 1952) en het dito woordenboek van onder
getekende (1950) uitverkocht. Van Goor/van Hoeve rook een gat in de markt
en heeft sindsdien god Kramers wb. met de pretentieuze titel nog drie keer vrij
wel onveranderd herdrukt. Weliswaar staat er op de titelpagina van de 5e druk
(1965, onveranderd, ook wat spelling betreft herdrukt in 1975), dat deze opnieuw
is bewerkt door Ir Sudjito Danusaputro. En weliswaar is het Indon. voorwoord
van Sudjito niet zo harkerig als het ook in de laatste herdruk voorkomende
stuntelige voorwoord van Kramer. Maar deze "docent i.d. Natuurkunde a.d.
Medische Faculteit, Universitas Indonesia, Djakarta" heeft het óók zo lelijk
laten zitten, dat men voortdurend het idee krijgt dat het voor een Nederlander
niet mogelijk is Indonesisch te denken.
Hierbij teken ik aan, ten eerste dat
het mij in Bandjarmasin, les gevend
aan een Sekolah Guru Atas en een
Sekolah Menengah Atas (1949-1950)
in de vakken Indonesisch, staatsrecht
en economie, wél mogelijk was om
Indonesisch te denken. Herhaaldelijk
raakte ik in debatten verwikkeld met
leerlingen, waarbij bliksemsnel in het
Indon. moest worden gedacht en ge
formuleerd. Een herhaling van die er
varing volgde tussen 1952 en 1956,
toen ik met een ploegje Indonesiërs
werkte aan de vertaling van duizenden
artikelen voor de Ensiklopedia Indo
nesia, en tot nu toe ook, als ik optreed
als tolk voor de rechtbank, meest voor
Molukkers (dubbel moeilijk omdat die
geen Indonesisch spreken). Aan een
voltooiing van mijn Ned.-Indon. (zak)
woordenboek ben ik in de encyclope-
dietijd, toen het materiaal ervoor zo
overvloedig voorhanden was, nooit
toegekomen. En in 1958 zei de uitge
ver Wolters, dat er geen markt meer
voor was. Zo kreeg de fossielenmel
ker van Goor/van Hoeve zijn kans.
Want ook Teeuw c.s. in Leiden zag
geen gat in het samenstellen van een
Ned.-Indon. wb. Dat is de reden dat
hij de instelling bevorderde van een
leerstoel Nederlands aan de Universi
tas Indonesia in Djakarta.
Zo kon het bestaan dat een onbevoeg
de en gewetenloze uitgever niet duldt
dat in het staande zetsel belangrijke
veranderingen werden aangebracht,
alles onder het motto:
Wij hebben niets te maken met "de
nieuwe taal" en de nieuwe spelling
van 17-8-1972. Het gevolg van dit
alles is een noodtoestand, waarin het
mij herhaaldelijk is overkomen dat ik
akten, veiligheidsvoorschriften, folders,
diëten enz. geheel zonder wb. in het
Indon. moest vertalen. Zo heb ik een
jaar of twee geleden voor een Indon.
dame (weduwe van een Ned.) een
KLM-folder moeten vertalen in het In
don. Ze had wel Kamus Belanda, 5e
druk, maar kon er niets in vinden. De
zelfde klachten hoorde ik van Indon.
studenten en bekende Indon. vertalers
als H. B. Jassin (vertaalde de "Max
Havelaar"). En laat nu de Tong Tong
redactie in het nr. van 1 febr. jl., p. 10
een puzzel publiceren, die voor wat de
Indon. woorden betreft is gebaseerd
opgod Kramer. De puzzel geeft
een mooi voorbeeld van een niet be
staand Indon. woord gegai niet ste
vig (van huizen en schepen) dat Rob
Vunderink in z'n onschuld gevonden
heeft in een hem gegeven ex. van
Kamus Belanda. Ik heb mij sinds 1935,
d.i. dus al ruim 40 jaar intensief bezig
gehouden met Indon., maar heb dit
woord nog nooit gehoord en nog nooit
ergens gelezen. Als het grote aantal
van dergelijke (vaak dialectische Ma
laya) fossielen en het enorme aantal
blunders wordt geschrapt, komt er in
het onwrikbare bestek plaats voor een
aanzienlijk aantal woorden.
Geen bruikbaar woordenboek.
Maar laten we nu even, ten bewijze
van mijn stelling, dat Kamus Belanda
geen bestaand geen bruikbaar) wb.
is, het deel Ned.-Indon. vluchtig door
bladeren en enkele saillante gevallen
opgeven van ontbrekende termen en
uitdrukkingen. Pag. 2 onder aangaan,
(een verdrag of lening): mengadakan
(perdjandjian, pindjaman). Onder aan
gelegenheid: urusan. Pag. 3 onder
aangegeven (nader iets): djelaskan;
pag. 6 aanstichten: mendalangi; pag. 7
aanvechten: (o.a.) mengganggu-gugat;
pag. 10. achtergrond, lees: latar bela-
kang; pag. 14 afkondigen: memaklum-
kan; afkondiging: pengundangan; af
leiden (o.a.) simpulkan; pag. 17 af
stemmen: menjesuaikan (politiknja ke-
pada); afstoffen: (me)-ngebut; pag. 19
afzijdig (blijven): terus berdiri diluar
garis; pag. 21 anderzijds: sebaliknja;
pag. 24 aspect: segi; pag. 31 (ten)
behoeve (van): untuk keperluan; pag.
33 belasting: juran negara; pag. 35
beoordelen: menilai; pag. 37 beschrij
ving: gambaran, uraian; pag. 39 (bui
ten het) bestek (vallen): diluar bidang
(o.a.); pag. 40 betrekking (hebben op):
berlaku bagi; pag. 41 bevoegd: ber-
wenang (niet berhak! gerechtigd);
bevoegdheid: wewenang of kewenang-
an; pag. 45 bijwoord: kata keterangan;
pag. 47 blijken: ternjata of kenjataan
(in akten); pag. 52 brandweer, lees:
barisan pemadam api; onder brand:
in brand staan: (rumah) njala; pag. 53
(met zich) brengen: mentjakup; pag.
55 buitenland, ook: pihak luar; buiten
staander: orang luar; pag. 56 burger
lijke stand, lees: Tjatatan Sipil; bur
gerlijk wetboek, lees: Kitab Hukum
Perdata; pag. 59 civiel (juridisch), lees:
perdata; pag. 59 combineren: hubung-
kan; pag. 62 consulteren: menghubun-
gi; controverse: pertentangan; pag. 67
(iemands mening wordt) gedeeld door:
diakui oleh; pag. 69 (staat van) dienst:
daftar riwajat bekerdja; pag. 73 door
halen (wat niet van toepassing is):
(jang tidak perlu) ditjoret; pag. 74 dos
sier: berkas; pag 76 (onder) druk (zet
ten): menekan, menindis; pag. 80 een
zijdig, lees: sepihak; (de) eerstvolgen
de (maand nadat): bulan berikutnja;
pag. 83 enigszins: tunggal (enig) is een
klakkeloos van Ronkel overgeschreven
blunder; onder enkel II kara en koteng
schrappen; enkel en alleen: hanja dan
melulu; ereveld, lees: taman bahagia;
(verklaring van) erfrecht: keterangan
ahliwaris of k. hak warisan; pag. 85
excuus, ook: alasan; pag. 87 in feite:
sebenarnja; pag. 94 gekant tegen,
lees: menentang; pag. 97 gemeente:
1. (chr) sidang djemaat; 2. (isl) umat;
3 (staatkundig) kotamadya, madya;
pag. 98 geporteerd voor: menganut;
pag. 102 gezag: wibawa; gezagheb
bend: sangat berpengaruh; pag. 103
gezien (geacht), lees: disenangi; pag.
105 (het is maar) goed (dat), lees: un-
tunglah; pag. 110 (aan de) hand (van):
berdasarkan; pag. 111 hanteren, lees:
mempergunakan (ukuran); pag. 114
(een vonnis) herzien: merubah (kepu-
tusan); pag. 115 (in zijn voornoemde}
hoedanigheid: dalam kedudukannja
tsb.; pag. 116 hoofdbestuur, lees: pe-
doman (pengurus) besar (pemerintah-
an besar bestaat niet); honoreren:
membajar; menampung (hasil hasil
perdjuangan); pag. 120 idee: gagasan.
pemikiran; pag. 121 impliceren: men
tjakup; pag. 122 indertijd, lees: tem-
pohari; pag. 123 infrastructuur: prasa-
rana; ingaan op: mendjelaskan; inhe
rent aan: melekat pada; initiatief: pra-
karsa; pag. 124 (een standpunt) inne
men, ook: menganut pendirian; pag.
127 inwrijven, lees: gosok pada; pag.
132 keren (naar): hadapkan (kepada,
kearah); kern, fig. ook: pokok pang-
kal; pag. 145 hier wordt landraadrech-
ter (hakim pengadilan negeri) verward
met landrechter (hakim kepolisian);
pag. 147 legaliseren, meestal: menge-
sahkan; leges, lees: uang (upah) tulis,
bea, e.d.; pag. 153 gevaar (lopen):
(dapat) bahaja; pag 156 (niets te) ma-
12