De KNILM in Oorlogstijd (slot)
Door O. G. WARD
Ondertussen kwam de Australië verbinding naar Darwin in gevaar door de be
zetting van Ambon en de aanvallen op Koepang en Darwin. Besloten werd de
vluchten voortaan rechtstreeks van Java naar Broome te vliegen. Gezagvoerder
E. W. Dunlop was de eerste op 2 februari en G. van Messel maakte deze vlucht
in het kader van een speciale opdracht van de ML/KNIL.
Maar dan viel op 19 februari een be
langrijke beslissing. De toestand ver
slechterde zienderoog - de KNILM
kon niet veel meer doen - spoedig zou
de vernietiging plaats vinden - en zo
gaf de commandant van de ML, de
Generaal Majoor L. H. van Oyen met
goedkeuring van de Gouverneur-Ge
neraal, opdracht de gehele vloot met
het noodzakelijke personeel over te
brengen naar Australië.
Op dezelfde dag onderging Andir de
eerste luchtaanval van deze oorlog.
Hoog in de lucht vochten 12 militaire
Brewster-Buffalo jachtvliegtuigen te
gen een zwerm Zero's die de Japanse
bommenwerpers begeleidde. De 12
werden geleid door de afdelingscdt.
van 3VLG V, de Res. 1e Lt. vl. wnr.
P. G. Tideman, afkomstig van de
NNGPM in vredestijd. Hij heeft o.a.
bij zich de gemobiliseerde KNILM vlie
gers, P. C. André de la Porte, G. J. de
Haas en H. H. J. Simons. Bij dit bom
bardement werd geen schade aan
KNILM vliegtuigen aangericht. Minder
gunstig was het te Semplak, het vlieg
veld nabij Buitenzorg, waar op hetzelf
de ogenblik ook een aanval plaats
vond. Drie van de vier KNILM vlieg
tuigen daar gestationeerd raakten in
brand en gingen verloren: de Sikorsky
S-43's PK-AFU en PK-AFX, alsmede
de Fokker F-12 PK-AFl. De DC-5 PK-
ADA met gezagvoerder Rüpplin von
Keffikon landde veilig op Andir.
In de nacht van donderdag op vrijdag
20-2-'42 vertrok de resterende KNILM
vloot bestaande uit 8 vliegtuigen uit
Batavia. Het waren de Lockheed Su
per Electra's PK-AFN en AFQ en de
Douglas DC-3's PK-AFV en PK-AFZ
van de KNILM en de DC-3 s PK-ALO,
ALT en ALW van de KLM. De lading
bestond hoofdzakelijk uit KNILM-em-
ployés met hun gezinnen, reserve
onderdelen en regeringsstukken. De
eerste was de PK-AFV met gezag
voerder van Dijk om 22.00 uur - de
laatste was de DC-3 PK-ALO met
Smirnoff en Schipper om 04.42 uur in
de morgen. Sommige vliegtuigen vlo
gen rechtstreeks de route Batavia -
Broome (Australië), andere met een
kleiner vliegbereik moesten bijtanken
te Soerabaja.
Dan kreeg de KNILM de opdracht een
luchtbrug te onderhouden tussen
Broome en Bandoeng met de grotere
DC-3 vliegtuigen, terwijl de kleinere
Lockheed's werden ingezet voor de
aan- en afvoer in Australië. Velen
maakten de tocht één tot twee maal.
ledereen had slaap te kort en menig
Boven: KNILM-vlieger
P. C. André de la Porte
Onder: Res. 1e Lt. wnr. G. J. de Haas
dutje werd gedaan in de cockpit, al
vliegend op grote hoogte. Gezagvoer
der van Messel werd verzocht - in
verband met zijn grote ervaring op de
Java-Australia lijn - een groep militaire
vliegers te begeleiden in Lockheed
Lodestar transportvliegtuigen van Ban
doeng naar Brisbane. Deze complete
groep vliegtuigbemanningen moesten
de nieuw bestelde North-American B-
25 Mitchell bommenwerpers ophalen
en terug vliegen naar Java. KNILM ge
zagvoerder en Hoofd-operations René
Wittert van Hoogland, gemilitairiseerd
in de rang van Res. Kapt. vl. wnr. ging
met een aantal crews naar Brits-lndië
om ook daar aangekomen B-25 vlieg
tuigen op te halen. Zijn collega KNILM
gezagvoerder A. H. J. Arens vloog
hen in één der drie ML Loderstar
transportvliegtuigen over de Indische
oceaan over naar Colombo en Benga
lore in Brits-lndië.
De luchtbrug Bandoeng - Broome ver
liep helaas niet zonder ongelukken.
Op 26-2-1942 vertrok de PK-AFZ van
Broome naar Java met bemanning: de
vliegers C. Blaak en H. W. Nieuwdorp,
bwk. M. Veenendaal en telegrafist P.
Pronk. Vermoedelijk door onverwach
te sterke oostenwinden raakte dit toe
stel van koers af en maakte uiteinde
lijk een noodlanding op ongeveer 30
km ten zuidwesten van Palembang in
de bossen. Blaak is aan zijn verwon
dingen overleden, Pronk werd later
door de Japanners vermoord, Veenen
daal kwam om tijdens de aanleg van
de Birma-spoorweg en alleen Nieuw
dorp ontsnapte aan de vijandelijke
bevolking en de Japanners Hij ver
dween in het oerwoud en nadien is
nooit meer iets van hem vernomen.
Ondertussen verloor Schout-bij-Nacht
Doorman op de Javazee het grootste
gedeelte van zijn vloot en vonden meer
dan 850 Marinemensen de dood in de
golven.
Als klap op de vuurpijl verloor de
KNILM nog 2 DC-3 machines op 3-3-
'42 te Broome en bij Wyndham in Aus
tralië; de PK-ALO met gezagvoerder
Hulsebos, die net tevoren uit Java was
geland op Broome werd door een
plotselinge aanval van Japanse jagers
in brand geschoten. Passagiers en
bemanning konden nog net op tijd
dekking zoeken. Iwan W. Smirnoff was
met zijn DC-3, de PK-AFV (ex KLM
"Pelikaan") een kleine 100 km ten
westen van zijn bestemming Broome
verwijderd, toen dezelfde Japanse ja
gers die Broome hadden aangevallen,
hem op de terugweg zagen en zijn
toestel onder vuur namen. Smirnoff,
hoewel door vele kogels getroffen,
wist door bekwaam vliegen de DC-3
op het strand te landen ergens tussen
Broome en Wyndham, waarbij bij de
uitloop het vliegtuig richting zee
zwenkte, zodat een brandende motor
door de golven werd gedoofd. Een van
de passagiers, de 1e Lt. vl. D. A. Hen
driksz was dodelijk getroffen. Ook het
ernstig gewonde bemanningslid, de
bwk. F. J. M. Blaauw heeft op het
strand van NW-Australië zijn graf ge
vonden evenals de gewonde mevrouw
van Tuyn en haar baby, die beiden
later op het hete strand overleden.
Een zwarte dag, maar niet alleen voor
de KNILM. De aanval op Broome eis
te ook als tol 7 vliegboten van de
MLD en één Lockheed-Lodestar van
de ML/KNIL, waarbij 48 inzittenden
om het leven kwamen en 32 gewond.
Onder de doden waren 32 vrouwen
6
