VERLOREN PARADIJS
Poirrié
Waar een wil is, is altijd een weg.
Graag voldoe ik aan het verzoek, om naar aanleiding van de mooie foto in TT
van 1 okt. '76 van het "Batoe Conserveringsbedrijf" nog iets hierover te schrijven.
Jammer genoeg heb ik nooit met de oprichter(s) kunnen kennismaken en even
min hun ongetwijfeld interessant bedrijf kunnen bezichtigen. Daarvoor had ik
het veel te druk met mijn eigen Jam- en Siroopfabriek te Kalibahoeng (district
Balapoelang/Slawi, 25 km vanaf Tegal, op 1400 voet, op de Noordhelling van
de Goenoeng Slamat. Zolang deze machtige vulkaan "zijn pijpje rookte" zei men,
m.a.w. zolang er een rookpluim uit de krater opsteeg was alles okee, maar o
wee, als "zijn pijpje uitging", dan duurde het niet lang, of er kwam een lichte of
zware aardbeving, waar wij minder last van hadden dan b.v. Boemiajoe op de
Zuidhelling.
Voor ter plaatse bekenden: het per
ceel bedrijfje annex bungalow -
bedrijf lag 250 m vanaf en boven
de desa Kalibahoeng (bestuurd door
een gemoedelijke Assistent-Wedona)
tegenover de S.C.S pasangrahan en
schuin boven het onvolprezen, door
omliggende suikerfabrieken en parti
culieren opgerichte, zwembad Kaliba
hoeng, rechtstreeks gevoed door en
kele bronnen in de uitgestrekte djati-
bossen vlak achter het bungalowbe-
drijf, van waaruit een fantastisch pa
norama op enkele suikerfabrieken,
Tegal, Brebes, Goeneng Merapi en
baai van Pekalongan; als het een of
twee maal per jaar in Brebes bandjir-
de, konden we dat duidelijk zien. Het
perceel stond op naam van Mevr. de
Wed. A. M. A. Tausent (dus niet Town-
send), een tante van mij en ik zelf heb
later door aankopen en inhuren van
de bevolking, de bestaande 12 bouw
niet onaanzienlijk uitgebreid, o.m. op
basis van "paron" d.w.z., ik kocht en
gaf het zaadmateriaal (ketella pohon,
djagoeng, groenbemesterzaden, enz.)
en verder planten en tjangkokans van
vruchtbomen, welker oogsten moesten
dienen als basisproductie voor mijn
fabriekje en ik kocht dan later de ge
hele oogst op (dus met negatie der
"paron" gedachte, ik vond nl. het
"systeem paron "onetisch).
Op ons "erf" (de 12 bouw) hadden
we o.a. klapperbomen, allerlei soorten
vrucht- en sierbomen, o.a. pala, ke-
dongdong, mangis, doekoe, sterappels,
zuurzak, sawo, djeroeksoorten, djam-
boesoorten, lobi lobi, woeni, mangga,
20 soorten pisang, blimbing, gandaria,
ramboetan, enz. enz. plus nog 200
bedden (10 x 1.20 m.) Europese en In
donesische soorten groenten, koffie,
rozen, katjapiring, zakdoekenboom,
goudenregen, flamboyant enz. Het be
nodigde water kwam via het waterlei
dingbedrijf, dat tegen zeer geredu
ceerd tarief uit een waterleiding uit
dezelfde bronnen in het djatibos, die
het zwembad voorzag leverde en we
hadden zelf ook nog een bronnetje op
het erf, dus water in overvloed.
De overgrote rest van mijn benodigde
fruit kocht ik echter in omliggende
desa's door te voren de getaxeerde
oogst te contracteren met betaling
voorschot (uang pandjer) en later bij
de oogst met bijbetaling te verreke
nen; voordeel: aan huis/fabriek ge
bracht en zekerheid van voldoende
boomrijp (dus vers en ongeschonden)
fruit voor verwerking van jams, siro
pen en "vruchtenhoning" (z.g. pecto-
se), zeer gezond voor jong en oud.
Nimmer heeft men mij dit geheim kun
nen ontfutselen, ondanks vele en ge
regelde bezoeken van o.a. de heer
J. W. Ochse (na de oorlog jarenlang
hoogleraar in Amerika en daar over
leden) van Econ. Zaken, Afd. Land- en
tuinbouw in Batavia. Bedrljfsspionage
was er toen nog niet bij.
Mijn jams en siropen waren natuur
zuiver zonder enige bijmenging van
conserveringsmiddelen of "smaakma
ker" en toch bleef de volle, natuurlijke
geur en het aroma bewaard, enkel en
alleen door nabehandeling via een on
schadelijk en overigens eigenlijk zeer
voor de hand liggend natuurproces,
het zo geheten ei van Columbus.
Jamsoorten: aardbeien, frambozen, a-
nanas, djeruk manis, djeruk keprok,
lobi lobi, moerbeien, abrikozen, terong
blanda, djamboe-air, djamboe klutuk
(onder de weidse latijnse naam Gua-
jawa) pala, kersen (v.d. cherrybomen,
U weet wel, die zo vreselijk snel groei
de) verder Indische appelstroop en
appelmoes, roekem, roselle archer,
roselle rico (van de interessante zacht
-rinse bloeiwijzen van deze Z. Amerik.
"Schiet op Jan, ze zijn al in de volgende
straat".
planten).
Siroopsoorten: rozen, vanille, tamarin
de, allerlei vruchtensiropen en Mezco-
lata, naar een door mijn schoonvader,
de heer de Lizer de Morsain (de be
kende "hoedenkoning" van Tangerang,
waar hij een zeer renderend hoeden-
bedrijf had met o.a. levering aan het
KNIL (zaliger) van de bekende bam-
boehoeden en verder hypermoderne
dameshoedjes en plantershelmen, en
Panama-hats) en mij "aangepast"
Turks recept (alkoholvrij, dus geschikt
voor groot en klein), hoofdbestand
delen: sterk aftreksel van zuivere
(coffeïnevrije) echte loewak-koffie,
stroop, tetes enja, dat nu is het
geheim van de smid, zowel gekoeld
als warm te drinken, desgewenst met
een tic.
Verder nog diverse vruchtensauzen
(dus toén al kant en klaar, voor bij
pudding, enz., m'n liefje, wat wil je
nog meer) en gekristalliseerd fruit
(vruchtenkoekjes, djahe (stemginger).
Ook maakten we échte ketjap Ben-
teng volgens een oud recept van
een onze onvolprezen Chinese sobats
kentel, een Baba uit Tangerang, van
zelfsprekend met diens toestemming;
hij importeerde en leverde ons de z.g.
biang uit China en wij bereidden die
dan verder in hele grote kèntjèngs,
dat zijn grote roodkoperen pannen (V2
tot 2 m diameter) door Chinese koper
slagers met de hand geslagen uit één
plaat (soms uit twee platen en dan
geklonken), zeer interessant én knap
hoor.
Verpakking. Daar ik nooit middels ad
vertentie of zo reclame maakte (véél
te duur) moest ik iets anders verzin
nen. In Bandung achter de gasfabriek
was een Belgisch keramisch bedrijf
(zover mij bekend het destijds enige
Europese) en die maakten in het groot
(ovenladingen van meen ik 100 of
meer) keramische artikelen, potjes,
kannetjes, etc. als siervoorwerpen.
Daar bij keramiekfabricage de oven
temperaturen zeer nauw luisteren, mis
lukte weieens een ovenvulling, de
voorwerpen kregen dan andere kleu
ren en tinten, grilliger en daardoor
vaak mooier, of liepen uit en zo'n la
ding werd afgekeurd en op een hoop
gedaan. Ik, die hoop "mislukte" la
dingen voor een krats opgekocht in
de vorm van b.v. tabakspot voor Pa,
suikerpot voor Ma, stroopkannetje,
grote kop met schotel, glas, beker,
vaas, kruik, enz. Daarin werden door
gendo's de jams en puddingsauzen
gedaan en de opening afgesloten met
tevoren in vorm en op maat gesneden
kirai (een product uit de vloedbossen,
waarvan men o.a. gekleurde kunst
bloemetjes maakte - de tukang balon
had ze, werden ook verkocht als sier
in Indonesische woningen en voor
offerpartijen) bijwijze van prop (kurk te
duur en te klein voor grotere openin
gen); de potten, enz. werden daarna
even ondersteboven gehouden in lau-
14