Het Wajangspel
'MtiSsz'%-
kmae
tdt i
De leproserie lag aan een rivier, inge
sloten door twee hoge heuvelruggen.
Welke kant je ook keek, overal was
het even mooi. De koloniehuisjes lagen
pittoresk verscholen in de prachtig
aangelegde tuin. In de rivier lagen
grote brokken steen, waar tussendoor
't heldere, wit schuimende water
stroomde, 't Was een lust om van
steen op steen springend de loop van
't water te volgen om, als je moe en
warm van de stekende zon was, op
zo'n brok uit te rusten en 't koele wa
ter langs je voeten te voelen.
Op de heuvels waren koffie- en cacao-
aanplantingen. Bij volle maan kon 't
zo helder zijn dat je de voetpaden kon
onderscheiden, die als 't ware nood
den tot een avondwandeling. En dan
was het net of de pisang-bladeren met
een laagje zilver overgoten waren, 't
Leek wel of de natuur iets wilde goed
maken, 't schrijnend leed dat daar be
neden in 't dal geleden werd wilde
verzachten.
't Was niet altijd makkelijk om hier te
werken, doordat men slechts achter
uitgang zag. Vooral in de regentijd,
met de laaghangende bewolking gaven
de hoge heuvels een gevoel van be
klemming. Je kon je dan gevangen
voelen in een kleine, deprimerende
wereld.
We werkten met drie Europese ver
pleegsters in de leproserie en verder
met inheemse hulpkrachten uit de om
liggende kampongs. Over 't algemeen
was 't zeer geschikt personeel. Alleen
de ziekenoppasser Saridin was een
doorlopende ergernis, 't Leek wel of
hij lopende liep te slapen, er zat geen
schot in en de interesse voor 't werk
was nihil.
Op een middag dat de hemel weer
potdicht was, zodat zelfs de heuvel
ruggen onzichtbaar waren, besloot ik
in mijn vrije tijd een wandeling om 't
omsloten kolonieterrein te maken, 't
Pad voerde door een kampong. Er was
een ongekende drukte in de dessa. Er
bleek een wajang koelit (schimmen
spel) uitvoering te zijn, ter ere van een
besnijdenisfeest voor 't zoontje van
de wedana. Dit dorpshoofd was er op
gebrand om 't wajangspel - een typisch
javaanse volkskunst - te propageren.
Elke avond werd er geoefend en tot
laat in de nacht kon men de, 't spel
begeleidende, gamelan tonen horen.
Ze klonken afwisselend weemoedig,
dromerig, dan weer opwindend en uit
dagend, soms triomferend en blij. 't
Waren klanken uit een wereld van
goden, demonen en koningskinderen;
een wereld van ontvoeringen, liefde
en geluk, waar je de fantasie de vrije
teugel kon laten, ver van de harde,
naakte werkelijkheid.
Ter ere van huwelijk, geboorte of be
snijdenis werden wajanguitvoeringen
gegeven, waarbij wij zusters vaak wer
den uitgenodigd, 't Waren hoogtepun
ten in 't trieste leproserie-leven. Bij
een wajang koelit zat ik bij voorkeur
achter 't scherm bij de dalang, die -
beschenen door 't licht van een felle
lamp - de in perkament uitgesneden
poppen het schimmenspel liet spelen,
waardoor de toeschouwers aan de an
dere kant van 't doek in vervoering
kwamen. Een hele groep kleine jonge
tjes zat met glinsterende ogen in ge
spannen verrukking om de verteller
heen. De man kon zich zó in 't verhaal
inleven, dat hij zich als 't ware identi
ficeerde met de pop, die hij met de
steel in een - voor hem gelegen -
weke pisang-stam stak.
Maar eens waren we uitgenodigd om
een wajang wong voorstelling bij te
wonen. Nu geen poppen, maar de
mensen uit de kampong die toneel
speelden. Ze hadden er weken lang
op geoefend. De hele kampong was
aanwezig; de vrouwen op haar paas-
best uitgedost. Er was een grote loods
getimmerd met een plankier en rijen
lage banken voor 't publiek. Buiten
waren de nodige kraampjes, die bij een
walmend olielampje mierzoete lekker
nijen te koop aanboden, 't Was een
feestelijke drukte.
't Gamelan orkest was terzijde van
het plankier opgesteld. Het waren en
kel mannen die toneel speelden, ook
in de vrouwen rollen. Allen droegen
maskers. Nog nooit had ik zo'n fan
tastisch schouwspel gezien. Waren dit
die flegmatieke, niet tot actie te bren
gen javanen, die elke gevoelsuiting
wisten te beheersen? 't Gesproken
woord werd in oud javaans gebracht.
Gelukkig hadden we een tolk bij ons,
anders hadden we de tekst niet kun
nen volgen, 't Stuk was één en al ac
tie en humor. Eén speler 'spande de
kroon. De zaal genoot zichtbaar van
zijn grollen, ze waren in hun element;
dit was de wereld waarin ze zich kon
den uitleven. Door 't masker konden
we niet zien wie de grapjas was, maar
toch moesten we hem kennen. Pas
toen 't stuk uit was gingen de maskers
af en u raadt 't nooit-, de bewonderde
clown was niemand anders dan Sari
din, onze slome duikelaar.
De volgende dag op de afdeling was
't weer de zelfde passieve, ongeïnte
resseerde, gedweeë dooie diender, 't
Masker van de clown had plaats ge
maakt voor dat van de onverschillig
heid. Maar ik wist nu dat er óók een
andere Saridin was. Natuurlijk kun je
niet dagen achtereen tot laat in de
nacht wajang spelen en dan overdaa
nog fris zijn voor je werk. Nu beqreep
ik dat Saridin's interesse niet bij zijn
werk op de leproserie lag. Hij moest
leven en daarom zou hij 't werk tussen
de melaatsen wel doen, maar zijn hart
was bij de waiang.
Of was 't wellicht dat Saridin, net als
ik zelf, geen raad heeft geweten met
de nood en de problemen van de dal
bewoners en dat hij een uitlaat zocht
en gevonden had in het spel van de
verbeelding
HANK VISKER
Een muzikale manifestatie waarbij krontjong
melodieën uit de Gordel van Smaragd
sfeervol en op unieke wijze met Westerse
songs worden gezongen door Farida v. Erp
Taalman Kip.
De LP van Farida die aan deze nieuwe
grotere productie is voorafgegaan werd
door het Koninklijk Instituut voor de Tropen
gekwalificeerd als een LP, die ongetwijfeld
herinneringen zal oproepen bij hen die
zelf in Indonesië zijn geweest.
LP of cassette is verkrijgbaar door storting
van 19,95 op postgiro 3402143 t.n.v.
Ridoperos Records, Postbus 9078, Utrecht.
Telefoon 030-61 79 81.
Farida's platen en cassettes zijn o.m. ook verkrijgbaar bij de hieronder
volgende grammofoonplaten winkels:
l -ï->;:sT.Sk-T
Alkmaar: Fa. Klooster Kiebert
Ypma Disco
Almelo: Fa. Henk de Leeuw
Amersfoort: De Keistad
Rien Veerman
Amsterdam: Sims (Kalverstraat)
Visser-Overweg (Nwn-dijk)
Disco Boetiek Indonesia
Apeldoorn: Disque Moustache
Arnhem: Bergman B.V.
Assen: Thomas Sr. B.V.
Breda: Studio 33
Delft: Multifoon
Deventer: Kassenberg
Dordtrecht:
Muziekh. M. Spierings
Ede: Pols B.V.
Sims, Arnhem/Eindhoven/Enschede/Zwolle
Fa. Roeks, Heerlen/Hoensbroek/Valkenburg/etc.
Van Leest, Eindhoven/Breda/Tilburg/etc.
t'de: Discoshop Frans Smink
Enschede: Muziekh. Knoop
Den Haag: Disco Danser
Vlamingstr.)
Disco Bolland
Groningen: Casa Musica
Haarlem: Fa. Pastor
Den Helder: Fa. G. Blok
Den Bosch:
Goosen Zwagerman
Hengelo: Fa Hogeweg
Hilversum: Hilvers Muziekhof
Leeuwarden:
Speciaalz. v.d. Akker
Hoogeveen: Discothiek J en D
Maastricht: Fa. Goosen
Maastricht: Disco de Man
Rotterdam:
Dankers-Nobel (Coolsingel)
Platenshop Tune
Tilburg: Fiësta (Heuvelstr
Muziekh. Rossmeisl
Uden: Platenshop Tune
Utrecht: Sims (Hoog Catharijne)
Max v. Praag
All Wave
Venlo: Muziekcentrale
Vught: Fa. Harry Hamers
Wapeningen: Audio Disk
Wassenaar: Jane's John's
Zoetermeer: Fa. Ribberink
Zwolle: De Artist
Gé Hofenk, Leiden/Gouda/Alphen a.d. Rijn/etc.
Radio Modern, Capelle a.d. IJssel/Dordrecht/etc.
M.U. 2000, Bergen Op Zoom/Roosendaal
Etten-Leur/Middelburg/etc.
28