AND A EN PVAN, ASSYOOI
("O
6
Wetenswaardigheden aangaande de Bahasa Indonesia.
door A. Ed Schmidgall-Tellings
Aan de gesprekken van wijlen President Soekarno met de Amerikaanse schrijf
ster Cindy Adams, die zij in haar boek Sukarno, An Autobiography (pag. 73//4)
heeft vastgelegd, ontlenen we het volgende: (vertaling van mij - AST) "Toen ik
(Soekarno) de Bahasa Indonesia verklaarde tot nationale taal hadden we een
compleet stel van aanspreekvormen nodig, dat afwisselend zou kunnen worden
gebruikt tussen ouderen en jongeren, rijken en armen, de president en de
boeren.
Dit is de reden waarom wij de woor
den Pak of Bapak voor vader, Bu of
Ibu voor moeder en Bung, dat de be
tekenis heeft van broer, tot ontwikke
ling hebben gebracht. Het was ge
durende deze periode van onze cul
turele revolutie (een term blijkbaar ge
ïnspireerd door de, tijdens het inter
view tussen Soekarno en Cindy A-
dams, in volle gang zijnde culturele
revolutie in communistisch China -
AST), dat ik (Soekarno) bekend raak
te als "Bung Karno" 1). Wij lazen, toen
we nog in Jakarta woonden (in het'
Museum aan Merdeka Barat), in een
van de nummers van het tijdschrift
Fikiran Rakyat (Gedachten van het
Volk) een artikel van de hand van
Soekarno (toen nog student aan de
Technische Hogeschool te Bandung),
waarin hij beweerde, dat dit Bung
(toentertijd nog gespeld Boeng) is ont
staan door de verdringing van de a
in het woord Bang, dat eveneens
"Broer" betekent, door de oe van het
Nederlandse Broer. Zeer wel mogelijk!
In bovenstaande aanhaling heeft,
strangely enough, Soekarno het even
wel niet gehad over het woord sau-
dara, c.q. saudari! Hoe het zij, boven
staande uitspraak dient natuurlijk met
de nodige korrels zout te worden ge
nomen. Allereerst heeft Soekarno
nimmer de Bahasa Indonesia (of,
nauwkeuriger, het Maleis) tot nationa
le taal verklaard! Er was destijds nog
geen sprake van een Indonesische
natie. En, het zijn exponenten van de
jongere generatie geweest, die in een
2-daagse conferentie gehouden in het
Indonesische Clubhuis 2) aan Kramat
106 te Jakarta, op 28 oktober 1928 3),
met een resolutie voor de dag kwam-
men, waarin stond vermeld dat de
Bahasa Indonesia van dat moment af
zou worden beschouwd als de Bahasa
Persatuan (Eenheidstaal).
Het is dus niet Soekarno geweest, die
de Bahasa Indonesia tot nationale taal
heeft verklaard! Het waren de jonge
ren, die de Bahasa Malayu tot een
heidstaal hebben verklaard!
Terloops wensen we hier nog even te
wijzen op één ding, dat vast staat, nI
dat onmiddellijk nadat Indonesië haar
onafhankelijkheid had verworven en
ongeveer parallel met het intensieve
gebruik van de woorden bapak, ibu,
bung en saudara, alle adellijke titels,
zoals die van Raden, Raden Mas,
Kanjeng Raden Tumenggung (speciaal
voor Regenten), Raden Ajeng en Ra
den Ayu (voor vrouwen) en andere
feodale titels steeds minder frequent
gebruikt worden. Doch hiertegenover
staat weer, dat neo-feodalistische ter
men daarvoor in de plaats zijn getre
den, zoals Paduka Tuan (lett. "Uw
Schoen") voor top-ambtenaren en
Yang Mulia (lett."De Geëerde) voor
Ministers. Voor de President en Vice-
President had men echter het predi
kaat P.Y.M. (Paduka Yang Mulia, lett.
"De Geëerde Schoen") gereserveerd.
Na de val van Soekarno werden ook
deze titels ten grave gedragen.
Om terug te komen op de woorden
Bapak en Ibu, deze genoten voor 1928
reeds een zekere populariteit in de
Taman Siswa onderwijsinstellingen,
waar de onderwijzers door hun anak-
anak (kinderen, d.z. de leerlingen)
werden aangesproken met Bapak en
Ibu. Tussen twee haakjes, een onder
wijzer van de Taman Siswa was meer
bekend als een pamong (opvoeder)
dan als een guru (onderwijzer)!
De aanspreekvormen Pak en Bapak
zijn echter pas sterk naar voren ge
treden tijdens de Perang Kemerde-
kaan (Vrijheidsstrijd), toen eenheden
van de TNI 4) (Tentara Nasional Indo
nesia: Indonesisch Nationaal Leger)
namen droegen ontleend aan hun com
mandanten, hun Bapaks Zo kende
men de Kompi Widodo (Comp(agn)ie
Widodo) Kompi Ali, het Batalyon Mu-
nawar, Batalyon Worang, Brigade Soe-
diarto en wat dies meer zij. De com
mandanten werden dan Bapak of Pak
Widodo, Bapak of Pak Worang, enz.
genoemd, en hun manschappen kregen
Dr.
H. J. de Graaf
"DE GESCHIEDENIS
VAN AMBON
EN DE
ZUID-MOLUKKEN"
Een
schitterend document, rijk
geïllustreerd. De geschiedenis
die
wij moeten kennen, omdat
die
de onze is!
f 49,50 porto 5,
in dit raamwerk 't predikaat anak-anak
toegewezen. Het negatieve aspect van
dit gebruik van Bapak (gecapsuleerd
tot Bp.) schonk het aanzijn aan het
Bapakisme (Paternalisme), want iedere
legereenheid begon weldra te soreken
over ZIJN commandant, ZIJN leiding
en wat hier nog meer aan vast zat.
Het was hun Bapak, hun Pak Muna-
war, die dit of dat gedaan had kunnen
krijgen voor zijn anak-buah (minde
ren). Ook in de talrijke laskar rakyat
(ongeregelde troepen, partisanen) wer
den de commandanten door hun anak-
buah aangesproken met Pak of Ba
pak. Nogmaals, dit Bapak werd ge
bruikt om een zeker respect aan de
dag te leggen met betrekking tot een
hogere (gewoonlijk een niet bloedei
gen Bapak!). In de verhouding Bapak-
Anak (vader-zoon) duldt de Bapak na
tuurlijk (als het een goed vader be
taamt) geen kritiek van zijn kinderen.
Daddy can do no wrong!
En deze gedachtengang heeft later
geleid tot het zogenaamde bebekisme,
het slaafs volgen van de bapak als
eendjes (bebek) die op een sawah-
dijkje achter elkander aanlopen, blin
delings achter de leider.
Enfin, met de vergroting van de mili
taire rol in het maatschappelijk en
staatkundig leven, breidde ook het
gebruik van dit Bapak zich uit, met
als gevolg dat men begon te spreken
van de Bapak Menteri (Vader Minis
ter, of kortweg, de Minister) als men
het heeft over een minister en over
de Bapak Gubernur als men het heeft
over de Gouverneur, enz. Hun echt
genotes werden dan binnen dit kader
tot Ibu Menteri (Moeder Minister, d.i.
de Ministers vrouw, echtgenote) resp.
Ibu Gubernur gebombardeerd. Wenst
men de naam te gebruiken, dan heeft
men het over Bapak Soekotjo (Mijn
heer, de heer Soekotjo) en Ibu Soe-
diro (Mevrouw Soediro) enz. Bij de
creatie van deze nomenclatuur schijnt
men niet verder te hebben gekeken
dan zijn neus lang was. Want, het ge
hele gedoetje kan tot grote misver
standen aanleiding geven.
Om maar enkele voorbeelden te noe
men. Als men nu zegt Bapak Amir
sakit, is dit zinnetje voor tweeërlei uit
leg vatbaar. Het kan betekenen (1)
De heer Amir is ziek, of (2) De vader
van Amir is ziek! In het laatste geval
zou de zin duidelijker kunnen worden
gemaakt door tussen Bapak en Amir
een woordje in te lassen. Aldus:
Bapak si Amir sakit, of Bapak
dari Amir sakit. Of, men switcht
naar de Javaanse constructie Bapak-
nya Amir sakit. Dit si, dari en nya
zouden hier dan kunnen worden weer
gegeven door het Nederlandse "van".
Maar, en nu komt het, voor de Su-
matraan is de constructie bapaknya
Amir een nog tamelijk moeilijk te ver
werken kostje, vooral als deze con
structie optreedt in een zin van het
genre Husein bapaknya Amir. Volgens
de Sumatraan betekent deze zin (let
terlijk) "Husein zijn vader bapak
nya) (is) Amir" of m.a.w. "Amir is
